| 
  • If you are citizen of an European Union member nation, you may not use this service unless you are at least 16 years old.

  • You already know Dokkio is an AI-powered assistant to organize & manage your digital files & messages. Very soon, Dokkio will support Outlook as well as One Drive. Check it out today!

View
 

Cosmoglotta A 060 (may 1929)

Page history last edited by Dave MacLeod 5 years, 1 month ago

COSMOGLOTTA

Annu VIII – Mai 1929 – Nr. 60 (5)

 

Contene:

 

Antagonist e … profete

Cronica

Esperanto contra logica

Litteratura

Sociologie del film

Pisc volant

Du episodes

Tolstoy

Meyerbeer

Corespondentie

Antagonist e … profete

Fritz Mauthner

 

Durant long témpore yo ha projectet introducter nor amicos in li idés de ti genial filosof, morit ante quelc annus, quel ha luctat con li problemas de lingue in grand ovres, apart del oficial academic doctrinas, e quel esset un heretico de titanic grandore. Ti projecte attraet me tant plu quam Mauthner, intim ínamico del idé de un artificial mundlingue e specialmen del sistemas Volapük-Esperanto, ha expresset un idé quel justmen monstra vers Occidental.

 

Ma … comensat ti labore, yo comprende li ínpossibilitá dar a nor letores un complet reproduction, e yo deve restricter me a un prova esquissatri e citates sin bon coherentie. Adplu li manca de un fundamental filosofic studie mey excusar me si yo ha miscomprendet ci e ta …

 

Por un superficial studie del idés de Mauthner sufice li litt ovre «Die Sprache» (li lingue), Frankfurt a. M., edit. Rütten & Loening. Ma qui vole studiar le profundmen, deve prender li grand ovres «Kritik der Sprache» (critica del lingue), 3 tomes, Leipzig, edition Felix Meiner, e «Wörterbuch der Filosofie» (lexico del filosofie), sam edition. Ex li unesim litt ovre yo prende li sequent passages.

 

Yo premisse que Mauthner indentifica lingue e pensada; il asserte que it es ínpossibil pensar sin lingue; e del critica del lingue il perveni a un annihilant critica del homal pensada generalmen.

 

« li lingue, justmen pro li ínprecisitá del parol-contures, es un excellent instrument del poesie (arte de parol; ma scientie quam comprension del munde es sempre ínpossibil, proque ya li fin realitá ne es captibil per li rud pinces del lingue … In li scientie li lingue revela su impotentie; in li poesie it demonstra li potentie de su bellitá …» Do: li max acri negation del Idistic idés! Secun mi saventie Mauthner ha refusat Ido explicitmen in un articul in «Berliner Tageblatt».

 

-86-

 

Ma noi va vider que it esset solmen li singul sistemas queles Mauthner refusat e queles provocat su sarcasme per lor risibil e ínnatural experimentes, e que in veritá il esset plu proxim al just comprendet mundlingue, quam il self savet.

 

Mauthner nómina li popul-lingue li «sensorium commune» (cerebre) de un nation: «inter li socios de un nation, do in li psicologie social, li populari lingue lude un simil rol quam li cerebre in li psicologie individual». (p. 30).

 

Talmen il arriva al conception de un simil «sensorium communissimum» por li tot homanité. Malgré quelc sceptic remarcas pri li utopic idé de un general fraternal homanité (li modern constitutiones neplu es introductet per teses pri li jures del hom) il ne posse negar li existentie de un unité del civilisation, precipue del nationes de Europa e America, e il concede que li unification de ti nationes «sub» un unic lingue vell esser un action de immens revolutionari grandore. (On deve considerar que ti libre es scrit in li unesim annus de nor secul).

 

Evidentmen li autor tande ha conosset solmen li sistemas Volapük e Esperanto, queles il ha combattet ye omni occasion, in su libres e in mult articules in jurnales. Ex su argumentes, partmen expresset anc de altris, yo excerpte solmen quelc passages apartmen interessant por nos.

 

«Un ideal lingue quel vell posser evitar anomalies (ne solmen li grammatic anomalies) es hodie sammen ínpossibil quam in li témpore del episcopo Wilkins, proque li mundecatalog, quel vell esser li fundament de un tal ideal-lingue, ne ha esset composit de nor natur-scienties, e ne posse esser composit nequande …»

 

« por li control vell exister ni un nation ni un complet lexico …»

 

« in li artificial mundlingue li excellent aptitá del national lingue quam instrument del parol-arte vell dever perir fatalmen …»

 

Quáncam Mauthner ha videt clarmen li grand progress de Volapük a Esperanto (pag. 38, 40), il refusa energicmen li ultim pro li ínnaturalitá de su construction, e in su polemica il usa quelcvez totalmen ínjust argumentes. It sembla que il ne ha conosset li idés de Lott e Liptay; tamen su meditationes ea in ti direction:

 

« inter li civilisat nationes … malgré national odie e aviditá, malgré religiosi contrastes e etern dangere de guerre,

 

-87-

 

ha nascet quasi un spiritual unitá, quel similea un universalitá de pensada o de lingue. Quam in China existe un commun scritura, leet e pronunciat diversmen del divers tribus ma comprendet absolut egalmen, … anc ye li mundeconception del civilisat occidental nationes e ti de America existe un comunitá del psichic situation, quel, malgré li diversitá del dialectes o lingues, ha ductet a un internationalitá. Precipue li psichic situation del grand-citeanos de omni nationes es commun sur li dominias de saventie. … Li … saventie del homanité ha crescet e ha esset expandet … per du fenomenes, queles … strangimen omniloc es nominat per li sam parol «presse»: li printada de libres e li jurnalisme. Li crescentie del du formes del presse … ha ductet a un novi fenomen, quel ha favet li internationalitá del mentalitá del nationes plu quam alcun artificial mundlingue vell har posset efectuar: li traductet litteratura, li ínfinit masse de traductiones, fluent de un nation al altri … Li evenimentes in li tot munde, comunicat per li gazettes, producte identic sentimentes e idés in li tot civilisat homanité (il cita li afere Dreyfuss e ti del capitano de Köpenick); … per li comun possession de inventiones e decovritiones, de conossenties e idés, abstractiones, deos e fetiches, … per li comun possession de conceptiones, queles es comun quam li chinesi litterat … ha nascet un commun mentalitá del civilisat homanité; yo posse comprender li expressiones (tipparoles, Schlagworte) de ti ci mundan psichic situation quam elementes de un ocult mundlingue» (pag. 45).

 

Li max acri antagonist del ancian mundlingue-sistemas esset li clarvident profete del ver mundlingue del futur …

 

Dr. Peipers, Köln.

 

Cronica

OCCIDENTAL-ENGLISH VOCABULARY editet de The Ferguson Press, Jeffersonville, 125 E. Chestnut Street, Indiana, U. S. A. It consiste solmen de un micri folie plicat, contenent li max frequent paroles (circa 200) queles ne trova se in angles o adminim ne in li form Occidental. Per ti ci folie, quel es practicalmen adjuntibil a cadernes de Cosmoglotta, por omni hom conossent angles es tre afacilat li comprension de textes in Occidental. Precie: 100 expl. 1,50 doll.; 200 expl. 2,50 doll.; 1000 expl. 10 doll.

 

A. D.

 

-88-

 

BAYERISCHE LEHRERZEITUNG, Nürnberg (Germania), nr 8, sub titul «Internationale Sprache» contene un detalliat articul de sr Teodor L. Krebs, preceptor in München. Il descri li historie del problema del unesim projectes til Novial, dá specimenes del lingue-projectes e in fin ocupa se pri li problema del film parlant, quel sin lingue international universal va esser ne imaginabil. Li film-industrie va perdir su significantie mundan, li regiones de vende va diminuer, artistes de landes de micri lingues ne ad-plu posse esser vocat al grand centres del film-production. Li american film-industriales self declara, que angles ne es apt quam universal film-lingue, que mem li angleses va oposir contra presentationes in li idioma american e que li sol solution practic es un lingue international constructet, neutral. Unquande solmen revatores e utopistes ocupat se per tal problemas. On ridet e mocat les. Ma li via del L. I. ducte del utopist al grand-industriale. Li munde va escutar le, e su moné va parlar li fort lingue del persuasion. Ma inter li revator e li financiario sta li pionero — li instructor. Il un die va esser vocat del munde instructer li junité del popules trovar paroles de comprension anc trans li límites del patria. Li autor dí que li idé self del L. I. es lu primari, li via selectend es secundari. Ma in un adnex al articul poy inviat al redaction del gazette sr Krebs explica que li projectes de L. I. in li ultim annus sempre devenit plu simil a un altri e li finale a ti evolution es Occidental quel pro su ínmediat comprensibilitá por persones con mediocri education strax posse esser usat quam L. I. To es li max grand avantage de Occidental, e li estimation pri quel Occidental joya precipue in circules de erudites, es explicabil per to. Li articul, finient per un alinea in Occidental, es scrit con verve e profund conossentie del cose e noi cordialmen gratula nor nov collaborator. In li present numeró sub rubrica «Corespondentie» noi inserte partes de un lettre de sr Krebs u il descrí qualmen il devenit adherent de Occidental.

 

ERKENNTNIS UND BEFREIUNG, organ del anarchosocialism, Wien-Klosterneuburg (Austria), 10 marte, recense Cosmoglotta e sublinea li ínmediat comprensibilitá de Occidental simil a Universal de Prof. Molenaar. Li redactor questiona: «Si noi abstrae de nationalistic restriction mental, esque it ne vell esser plu avantageos, uniar se pri li max difuset vivent lingue quam lingue auxiliari, vice constructer nov mund-lingues,

 

-89-

 

queles ne satisfá li scope serchat». — Si li solution proposit del recensente vell esser tam simplic, it certmen ja vell esser fat. Ti possibilitá existe ja tam long quam li problema del L. I. Esque li causes es rational o ne, to ne have importantie, si it acte se pri constatation de factes. In ultra ne solmen nationalistic considerationes, ma anc li desfacilitá del lingue angles ancor stimula preferer un lingue constructet por relationes international. Inter ti lingues constructet noi proposi Occidental, quel es ínmediatmen comprensibil anc por li anglese. Por un german scientist ne es permisset expresser su pensas in un angles con erras grammatical. Do vice esser condamnat a mutitá international, it es vermen plu just usar Occidental, quel ne have un grand lexico de propri fraseologie a aprender. Mem si in li comensa li angleses in international relationes ancor va usar angles, li usation de Occidental per li altres va esser profitabil anc por li angles: Li angles va comprender Occidental e li german es mult auxiliat per que il ne es coactet usar angles in maniere expressiv ma solmen receptiv. Durant ti concurrentie on ya va constatar, quel lingue va tener se: Occidental o angles. Certmen si noi vole ja nu efortiar introducter Occidental quam li unic mundlingue auxiliari, noi ne va successar. Ma pos que noi va haver li complet lexicos Occidental-national, it ja es témpore proposir Occidental quam lingue permisset in international revúes, corporationes, congresses etc. Tis qui ja usa angles e frances quam lingue international, comprende anc Occidental. Do li acceptation del supra-nominat propose postula de ili null perdition de témpore, quo vell esser necessi pri Esperanto.

 

RIVISTA DEGLI STENOGRAFI, Firenze (Italia), nr 2, sub recensiones consacra un articul a Cosmoglotta e al Occidental-Union, «quel es un vast organisation universal con membres in omni partes de Europa», ma Occidental ultra to have mult avantages intrinsic contra Esperanto, quel per refusar omni reform, ha causat li aparition de centes de novi projectes.

 

O. F. S. (Mitteilungen des Ordens freier Seefahrer), Duisburg (Germania), marte, nr 3, reprinta li textus propagativ por Cosmoglotta e Occidental ex li revue «Der Fremdsprachler».

 

E. P.

 

Qui senti se destinat destructer illusiones, self acte per illusion.

 

Paul Mongré.

 

-90-

 

Esperanto contra logica

Sub titul «Inter ni» (Inter nos) «Sennaciulo» (Anationalist), li organ del max grand Esperanto-Organisation «Sennacieca Asocio Tutmonda» (S. A. T.) (Anational Association Universal) nr 196 publica quelc alineas contra li hiperlogica de Ido, queles have apart valore tactic in li combatte por li L. I. Pro to noi conserva les ci integrimen in Occidental. Ne solmen Idistes ma anc Esperantistes con plesur usa quam cardinal argument agitatori contra Occidental, que it ne es constructet sur li postulationes del logica, ma secun li customes dominant in li lingues natural. Pro to li sequent passus prendet ex li plum del redactor E. Lanty self, sembla nos plu un apologie de Occidental quam de Esperanto.

 

Red.

 

Noi omni save quant li idistic interprension impedit li esperantistic movement. Un manuade de desespritos fanaticos arogantmen parlant in li nómine de un pseudoscientie, sovente successat atinger, que homes ja convictet pri li necessitá de un medie de intercomprension universal e pri li vivicapabilitá de un artefat lingue, tamen ne aprendet ni Esperanto, ni Ido.

 

Nu li idistic movement liquida se. Quelc idistes totalmen abandonat li lucta, altres adheret a un nov project de lingue (i. e. Occidental. Red.), e céteris plu sagi, simplicmen intra li esperantic ranges. (On ne cita li nómine de un tal idist. Noi anc ne conosse mem ne un. Red.)

 

Li lucta inter Esperanto e Ido durat 21 annus e it finit per complet ruina de Ido.

 

Ma on vell errar opinente, que li mal influentie de Ido ne plu efecte sur nor movement. In li intern vive de nor lingue on senti ancor li pedant logistica inportat de amatores de Ido. Yo self con repente confesse, que durant quelc témpore yo fortmen esset influet del idistic criticas. Por obedir un semblant logica, noi tro sovent es inclinat far plu pesos nor simplic e flexibil lingue.

 

Zamenhof tre clarmen ha scrit: «Resonat li cloches in li grand blanc «konstruo» (construction) e mult yun fliccas se monstrat in li jardin …» (Fabules de Andersen, pg. 56). Ma hodie nor Ido-amatores scri «konstruaj’o» (cose constructet), sub li pretext, que to es plu logic. Possibilmen, ma «konstruitaj’o» (cose quel ha esset constructet) vell contener mem plu logica! …

 

Mult simil exemples yo vell posser citar por monstrar, que

 

-91-

 

li semblant logica del idistes e Ido-amatores have mal influentie sur li intern vive de Esperanto.

 

Un vivent lingue deve obedir li leges del vive. E ti leges have necos comun con logical principies aplicabil solmen a notiones abstract. Li vive obedi li lege de minimal resistentie. Pro to li ordinari hom ínconscientmen sempre have li tendentie usar, por far se comprendet, solmen li minimum de lingual elementes.

 

It es bon conosset, que scientistes ne parla li sam lingue quam ordinari homes. Quo es necessi in sciential ovres, to aspecte pedantic in li quotidian usa de nor lingue.

 

Li idistic misinterprension ha fat fiasco. Resta nos totalmen liberar nos del pedant idisme, quel insinuat se in nor ranges …

 

E. L.

 

Litteratura

Sociologie del film

On va atinger un clar conception de ti strangi entitá: film, si on considera li problema, dat per li aparition del mobil image ne tant de vispunctu estetic quant societari-sociologic. Nor question relatent li tema film-cinema do va esser: Quel efect spiritual-societal sur li hodial homanité es dat med li fact, que omni die milles del film-«dramas», — un specie quel ne lassa definir se precismen secun null homan o artistic maniere — es versat sur li contemporanes in li noct-nigri cameras del cinema-teatres? Si intot on crede ye un effect de alcun public effortie changeant li societé — e on vell esser un mal nihilist, si on ne vell creder it — tande noi va dever atribuer un gravissim influentie sur li europan psichic vive a un talmen insistent, semanalmen repetit impressionament. Li intrada del film in li serie del organisationes masse-suggestiv noi posse posir in li témpore depos li guerre; que antey it ne possedet quelcunc propagandistic qualitá, seque del fact, que it apen esset utilisat in li mundguerre quam medie de mutual instigation del popules.

 

Por averar anc in li film li innascet al hom impuls de voler definir: Noi sta avan un temporalmen defluent producte, quel have comun con li drama li sequentie de situationes de action — sin posseder li possibilitá del parol —, quel have comun con li dansepantomime li defluentie del movement, e tamen deve renunciar ye un congruent musica; nam li tal-nominat

 

-92-

 

film-musica — ples atenter — es presc sempre un acompaniment conglutinat «post festum», e in fine li film self anc sin it quam totalité es rond e pret. Ma un film-producte derulant sin musica effecte quam un fantom, e it es un argument por li profund problematism del «film-drama», que mem li max miserabil piano-ludache posse auxiliar su effect. Si on concede, pri que null invention es pensabil sin un temporal sense quel evoca it, tande li teorema es applicabil in alt gradu al film, quel per li max rafinat optic medies subtene li tendentie actual atinger un augmentat masse-sentiment. Desde li annu 1914 noi vide un tendentie del movement del homanité efectiv sub divers mascas, laborant con secur instincte ad gruppar plu fortmen li hom quam societari-social unité — al far sentibil al singul ente li ligationes del societé anc til in su privat vive. Ca ti societal tendentie presenta se quam nationalisme, quam radical socialism o forsan in li ideologic tintura del nov Viennes individual psicologie (Alfr. Adler), sempre on posse sentir li penada del témpore atinger un maximum de social adaptation e destillar alquicos quasi psichic-spiritual nominator general por genie e spicero.

 

Ni mem li presse omnidial posse effecter ye li psichic capabilitá de representation de su letores tam decisiv, tam til in li profundesses de ínreconosset desires, quam li cinema, quam li drama-filmes laborant med un definit e calculabil númere de societal situationes. Qui vole esser orientat pri li imagine del desires del micri gente, ti ne mey regardar in li mediborgesi dial gazettes, ma mey frequentar li cinema-teatres del suburbes: necú quam ta es tam preferet filmes del grand societé, queles monstra li industrie-capitanes con cesaric regarde marchant sur spess tapisses — necú on senti li ascension de alcun prettietta in li atmosfere del clubfotel talmen essent poetic justicie e completion de desires.

 

Li cinema, i. e. li filmdrama del presente es un instrument, quel labora pri li psichic fundamentes del futuri hom unitari. On ne posse adducter ci al comparation li teatre: Li parol, quel posse cader in li cerebres in tre divers manieres, crea diferentiation, postula continuation del spiritual construction, effecte sur un linguistic sense de form — li mobil image effecte genericmen e ne perde nequande anc in li filmic lude un cert generalisant eficientie placatic. On mey solmen representar se, quel rapid possibilitás de spiritual reconstruction de un tot popul li russ soviet-governament tene in su manus per li

 

-93-

 

film: Un totalmen ínmiscomprensibil e fort ideologie parla ex «Potemkin», li «Matre» o «Lette e Sofa», un ideologie quel tam rapid e ínpermediat posse parlar al popul solmen in li traduction per filmtipes. Li lector de libres resta un isolat singulon; li film-visitator presc sempre succumbe a un ínperceptibil suggestion de masses.

 

On mey pensar solmen al semanal revúes del film-societés. Esque li official e demí-oficial evenimentes de nor public vive ne es ja posit ínvoluntarimen in relation al film-operator, quel fixa li procedenties por li micri gente in li cinema. Ci noi posse considerar ex distint proximitá ti fantomic reciprocitá inter li vag desires del anonimic spectator e li arangement del vive del societé.

 

Ne existe probabilmen un plu bell image del embarasse, con quel nor témpor contrasta a cert economic-politic problemas, quam li conosset film-monstru «Metropolis» in quel ex politic sauces del presente es mixtet un salate, quel ne vell dever esser apt a un intact stomac, qual tamen sembla ne havet mal sequenties che li grand «curvi», li publica. Li des-rassic tendentie al massivitá quel caracterisa nor témpore, e quel ja ha anunciat se ye li comensa del secul in li epic ovre del in su maniere grand Zola, hodie ha decidet sin contradition li linea de production del film. Ne ínpunitmen on ha inculcat al homanité li profund respect ante li grand númere; it ha comprendet li signe tre bon e tene li partie del plu grand filmbataliones egal ca ili es commandat per Otto Gebühr — Fridericus o per Dieudonné — Napoleon. On deve har travivet li total fiasco de un del max magnific german filmes — yo parla pri «Hintertreppe» (detra-scaliere) de Feßner (manuscrite: Karl Mayer) — por sentir que li clar representation de moviment, ci dat tam bell e ritmic precis, li nobil joya ye li evolution de pantomimic movet córpores, (li film curret sin film-titules) quel ti film mediat, que to absolut ne sufice por un success che li publica, si in it ne es contenet li possibilitá de un masse-traviventie. Romantica de ascension, politic collectiv-movimentes e un humor movimental quel permisse al plu habil, plu malin victer li plu fort, e ancor li tot inventare del borges-sentimental roman amoros — ultra to ne va exister mult plu filmsituationes, queles posse esser secur pri su publica. Nietzsche vell haver su joya de observator, si il vell har reconosset in li filmic detalie ti «ressentiment» del homes, qui fatalmen deve preferer li índirect atacca al direct. Ta in «Potemkin» li «pincenez»

 

-94-

 

del submerset medico naval treme quelc secundes in li taclage, u it restat pender, ta — quasi per hasard — un yelm veni sub li pedes del marchantes (in li «Texteros») e es aplastat — in ambi casus li micri hom in li cinema joya pri su capabilitá percepter li profund sense de ti detalie preparat por il. Anc in li comunmen acquisitet capabilitá, li detalliat psicologic observation, prepara se li elementes de un futuri «masse hom» educat per li sam optic modelle. Ti constatation ne vole dir ne-cos contra li artistic caractere del citat filmes, queles in su génere es excellent.

 

It es comprensibil, que nor témpor, quel quam veritabil témpore de stil-mutation anc sufre ye superestimation de lu mimic, es tro precipitat con li predicate «producte de filmarte». Si li parol «arte» ne deve esser sacrificat a un mutation del conception, ma conserva su sense, tande sub ti parol on posse comprender solmen li coercition al form, al organic modellation.

 

Mem li maximal-production del corporic-pantomimic dansa (p. ex. li balett de Diagilev o in Germania li experimentes de Mary Wigman) sempre fa solmen impression de artistic pre-form del grand drama; e tamen ti ci es acquisitet un alt perfection del córpore per medie de intensiv concentration e ínfatigabil corporal «training». Qualmen ta li film vell posser decisivmen aproximar se al ver essentie del drama, quel monstra se solmen in li parol? Qual inrudation ad-in lu plebeic-palpabil del deliciosi comedie borges de Sternheim «Li Pantalon» a un súper-accentuat film-fars! Ye to noi denove choca nos con li problema del tip, quem li film advere posse dessinar plu clar quam omni brochuras e folietones. Un futur cronist de nor dies va trovar in li filmarchives li essential social tipes de nor témpore ínmiscomprensibilmen juntet.

 

Noi lee, que li press-magnate Hugenberg che li electiones ha inviat un tot parc de cinema-automobiles; li adversarios anc ne restat ocios sur li toale, e it ne esset necessi esser un profete por saver quel simplification del types on vell incontrar in li superpuntat dessin del politic adversario. Li foliette, li brochura — to omnicos esset sempre ancor differentiat, to operat con conceptiones e ne sufficent fat marchar li imagination! Ve! si un guerre mundan vell exploder inter du film-popules!

 

Ma noi ne vole parlar mal e moralisante pri li film; it have anc su merites quam social fenomen. Egalmen in Magdeburg

 

-95-

 

quam in Orléans it fa li cerebres líber por un nascent plu grand europan unité, e ti disciplinant e simplificant tipisation del brolliant populclasses, quel secun Nietzsche es un avantage del democratie — ti tipisation trova in li film un psichic medie de admirabil precision.

 

Qui ha videt p. ex. li film «Berlin» de Walter Ruttmann, ti save que ci un tot cité ha presentat se, quasi opticmen ha penetrat in su propri conscientie. Ancor un socialisant avantage del film: it aproxima al conscientie del hom processes de evolution, renovationes del societal vive, queles null libre vell har atinget. In li memorabilies del frances ambassador in Petroburg, Paléologue, es racontat pri un episcop quel plende al imperatressa pri li impression productet per li cinema sur li mushiks: «Lor imagination inflamma se, ili perde li rason». On ne mey comprender ti citate quam moralisant; ma sam grav quam li exploration, ca ti ci o ti ta regissor da bon excisiones, o ca li film «Meistersinger» (mastre-cantatores) deshonora Wagner, sam grav sembla me un reflexion pri to, que sub li dominie de un film-súper-alimentation cresce un generation, quel ye optic stimules, ye situationes e tipes, queles le es proxim del cinema, in totalmen altri maniere reacte, anc in li omnidial vive es determinat per ili, quam jamá un generation ante it.

 

It vell esser Don-Quijoteríe, in alcun maniere assaltar contra li film; lass nos observar ante altricos su resultates in li societal-sociologic sfere, lass nos esser desfident ta, u on anuncia nos li supleation del lingual e dramatic art-producte per li film e lass nos ne reacter córam chascun habilmen ciset image-pantomime con ti solemni seriositá quel vell convener nos forsan ante Faust.

 

Eugen Gürster.

Trad. Jul. Prorók.

 

Pisc volant

Li pisc volant, «Dactilopterus volitans», un die visitat li piscs vivent in li profund-mar. Quam on save, ili es ti specie de piscs, li visori organes de queles plu e plu deveni rudimentari, pro que ti piscs plu e plu adapta se al obscuritá del profund-mar, e pro to ne plu besona organes visori.

 

Nor dactiloptero esset un poc babillaci e il volet racontar a su morni, ne tre agil cusines alquo pri li superior regiones, in queles il self es vivent; il volet rapportar les quelc-cos de su

 

-96-

 

max recent experienties. Nam, talmen il pensat, ti ci car gentes ya tam rarmen audi alquo pri li coses existent súper ili.

 

«Certmen vu save que existe aer, atmosferic aer?» il comensat tranquilmen.

 

«Aer? Atmosferic aer? Ne audit jamá!» murmurat li reunit habitantes del marfund. «Evidentmen to es li max recent bluff del regiones superior!».

 

«Ma yo di vos: aer existe, yo self ja ha volat in it! On ne vide it, on ne audi it, on ne gusta it, ma it existe! Vu posse creder me to!»

 

«Nu, e quo ad-plu?» murmurat enoyatmen li sapientes del profund-mar.

 

«Si on posse emerser ex li aqua, quam yo fa, tande on perveni in li splendidmen levi, limpid e tendri element, quel es nominat aer! E poy li scene deveni ancor plu fabulesc: on vide un immens ciel vultat, e in ti ciel brillia un gigantic glob con un tant intensiv splendore, que it es ínpossibil regardar a it! Ti ci glob on nomina li sole!»

 

«Tu es un grand poet!» dit un del piscs del mar-fund. «On have un desagreabil sentiment quande tu comensa narrar tui fantasies!»

 

«Fantasteríe es alquicos, ma ancor ne poetica!» adjuntet un altri pisc quel esset un criticastro e havet un temperament biliosi.

 

Quelc piscs comensat trovar li afere amusant. Nam li micri dactiloptero racontat quelc-cos nov, advere.

 

«Aer, ciel, sole … tre interessant! Il mey continuar fabular!» circa talmen ili pensat inflammante lor pipes.

 

«Quande li nocte veni, tande eveni un magic mutation del scene!» continuat li pisc del regiones superior. «Li sole poc a poc desapari e submerse ultra li bord del mar, e nu apari un nov bul lucent quel emisse un nov, argentin splendore e versa it sur li undes del mar. To es li lune! E circum li lune, tam lontan quam posse vider li ocul, scintillea e brillia ínnumerabil punctus luminosi … plu grand, plu micri punctus blanc e colorosi! To es li stelles!»

 

Li reunit marfund-piscs nu ja hat devenit tam gay que ili clamat «Bravo!», ma con ironie.

 

«Lune, stelles … grandios! Índisputabil. Ma quo eveni, tu car yuno, si noi ne crede li tot raconta? Qualmen tu posse pruvar it?» questionat un pisc, li discipline de quel esset li logica.

 

-97-

 

«Vu deve ascender al superficie e tande vu deve anc elevar vos súper li nivelle del mar … e poy vu va posser vider omnicos: aer, ciel, sole, lune e stelles!»

 

«Solmen ti coses existe queles es pruvabil!» dit un old professor del profund mar, quel esset un genie in matematica. «Un cos quel nequi posse pruvar me in li sfere in quel yo vive, es por me nonsens! Basta!»

 

Un gruppe de per-sapient piscs aprobat clinante lor capes.

 

«In céteri», addit un yun pisc, quem li altris considerat quam un talent pro esser insolent, «in céteri, noi ja havet che nos pluri gastes ex li tal-nominat regiones superior, e noi es un poc versat anc in litteratura, ma tal mithes ancor nequi ha volet far nos creder, exceptet tu estimatissimo!»

 

«Yo solmen posse repetir», dit li pisc volant, «yo ne poetisa, yo raporta pri factes! Si vu tende elevar vos ex vor profundesse up al plu clar sferes, tande vu va haver un presentiment de to quo yo comunicat! Vu va posser constatar que aer e ciel, sole, lune e stelles reflecte se in li aqua … e talmen vu va esser capabil almen presentir to quo por me devenit certitá per propri vision!»

 

«On ne posse prender ti ci mann quam serios!» chuchotat un medico aquatic, «Patologie!» Diagnose: «Paranoia mistica!»

 

«Lass le svimmar for!» un altri opinet. «Ti ci naiv novicio vole monstrar un nov luce a nos, emerit chefes del scientie del profund mar! Luce solari! Haha!»

 

E il apertet su bocc ridente ex plen cordie e agitat gaymen su pinn de caude.

 

«Quande yo audi pri li superior regiones, yo strax clude li ocules!» interclamat un pisc con bon humor. «Yo prefere esser totalmen ciec quam haver tal visiones!»

 

E li reunion, quel evidentmen ja hat suficent amusat se, expresset su mersí al pisc volant pro li raport adver interessant pri aer, ciel, sole, lune e stelles, e ili preparat se por supear.

 

«Nu, noi vole un poc regardar te!» dit in fine un yun espriton profundmarin. «Tu ya have pinnes quam noi, tu have ocules quam noi, have un figura quam noi, tu vive in aqua quam noi e spira per branchies quam noi! Ergo, tu es un pisc! O esque forsan tu ne es un tal? E nu, tu quam pisc genuin vole parlar a piscs genuin pri coses superpiscan?»

 

«Yes, yo es un pisc,» replicat li dactiloptero,» yo es un pisc, ma yo es un pisc volant! Yo posse elevar me súper aqua e

 

-98-

 

spectar li ciel con omni su stelles. Yo posse respirar li aer e volar tra it. Adver ne durant long témpore, e ne sempre … ma sat long témpore e sat sovent por posser experir: it existe aer, it existe li miracules cielesc!»

 

E, desirante «Bon vésper», il svimmat for.

 

E li gentes del profund mar intermurmurat con plesur: «Mersí a Deo, que noi denov es inter nos in nor comfortabil profundess e posse viver gay e quiet! Ta in supra, li vive sembla esser vermen horribil! Un foll rasse! Ínsuportabil!»

 

E ili comensat lor supé.

 

Ma li dactiloptero stirat vers li superficie del mar por associar se a su fratres e sestras, queles ne posse suppresser li impuls elevar se súper li aqua, súper ti element, quel tene captet omni altri piscs, e il pensat: «It es desfacil converter li inhabitantes del profund mar al crede pri li magnificenties del ciel! Ma ti ci magnificenties existe anc si on ne crede les!»

 

Max Hayek.

Trad. A. Deminger.

 

Du episodes

Tolstoy

A Yasnaya Pol’ana venit mult forenes. Alquande ha venit un rich americano in li societé de su amics. Ili desirat almen vider li celebri mann e promisset ne trublar le ni per un parol. On ha permisset les ear préter li balcon, u li malad Tolstoy reposat. Li societé movet se lentmen e silentiosmen quam préter un statue de buddhistic deitá. Solmen un dama ne posset retener se e hante haltat por un moment, ha clamat: «Leo Tolstoy, Leo Tolstoy, omni vor nobli libres ha profundmen penetrat mi vive, ma max mult yo aprendet de vor libre …» Ci li dama absolutmen ne posset rememorar, quel libre. Li malad poet clinat se súper li balustrade de balcon e con ridetta auxilia la: «Mort ánimes?» «Yes, yes», responde li dama. «Ma ti libre es de Gogol, ne de me», respondet Tolstoy.

 

Meyerbeer

Al music-compositor Meyerbeer venit un cantatressa, anteyan dansera, por que il mey dar su judicament pri su cantatori productiones. Meyerbeer demandat la cantar e dansar alquicos. Quande ella ha finit su production, Meyerbeer tacet. «Esque yo posse petir pri vor critica?» «Si vu ordona, yes. Quam un dansera vu ne canta mal, ma quam un cantatressa vu dansa tre bon».

 

Trad. J. A. Kajš.

 

-99-

 

Corespondentie

Tre estimat senior Pigal. Per sam posta yo invía vos li nr 8 de «Bayerische Lehrerzeitung», in quel trova se un articul de me pri li problema de L. I.*) Ma ante que vu lee it, forsan va esser bon saver que it esset scrit in autune del annu passat quande yo stat sub impression del XX. Esperanto-Congress in Antwerpen. Occidental esset me conosset solmen superficial. Ma yo nequande esset vermen content per Esperanto; támen yo trovat it max scop-conform interessar mi colegos pri li idé de un L. I. in general e pri Esperanto in special (Esperanto tande ancor semblat me li realisation del idé). Interim, ante li crist-festa 1928, yo captet saventie pri Occidental, comensat aquisiter it per letura, strax intelectet su grand superioritá e abonnat Cosmoglotta. Pos har leet li annu-collectiones anterior, yo durant quelc semanes devenit de un Esperantist eternmen íncontent un adherent convictet de Occidental. Desde que yo conosse Cosmoglotta, yo finalmen save judicar justmen li tot movement de L. I. Li via natural de Occidental apare me li rect. Comprensibilmen yo devet relaborar li articul, conform al superior intellectiones. Yo do fat to e scrit totalmen in li sense de Occidental. Regretabilmen poc dies poy it ja aparit in li form original e havet solmen un extract del nov quam adnex. — Bon prosper al Occidental-movement.

 

*) Vide alinea 2 sub «Cronica» in li present numeró. Red.

 

Sincermen vor devoet

 

Teodor L. Krebs.

München, Germaniastr. 7/3.

 

*

 

Al Redaction de Cosmoglotta, Mauer bei Wien.

 

Ples permisser me expresser mi opinion pri Occidental. Yo ha esset Idist desde annu 1914, ma yo deve confesser que malgré mi eforties aprender perfectmen ti «logikoza linguo», yo támen nequande ha atinget li scope de mi desires. To es mi experienties pri li famosi facilitá de Ido. Pos que Occidental ha apertet mi ocules, yo nu vide clarmen que li pensa pri constructer un logic lingue sempre va esser un van pena — quasi un reconstruction del turre de Babel — ja de comensa necessimen predestinat a ruina total. Qui ha dat al chefes del Idistes e Esperantistes li jure a mutar li international paroles? It sembla me que ne Ido ni Esperanto vell haver li jure nominar se «Lingues International»; in omni casu ne pos li aparition de Occidental — li lingue del international paroles. Noi, qui parla Occidental, deve nequande dir «nor lingue», nam noi ne possede to in sam maniere quam li Idistes e Esperantistes possede su special sistemas. Ma, in contrari, noi sempre have li jure dir «li mundlingue Occidental». Occidental deve evoluer se al maximum de possibil internationalitá e tal expressiones quam «nor sistema», «nor lingue» etc va haver un suggestiv effecte al evolution natural de Occidental. Egoisme es li via al fanatisme. Savente de experientie que un parol frequent repetit va haver influentie suggestiv a nor pensas e sentimentes, noi sempre deve gardar nos a far de Occidental un personal

 

-100-

afere, nam un lingue international es, e deve esser, un ínpersonal affere, ne corespondent al special guste de quelc homes, ma es un cose vital por omni homes. Quande li beson de un medie de intercommunication lingual va far sentir se plu general quam til nu — tande va victoriar Occidental. Proquó just Occidental? Li response es li sequent: 1. Proque li construction de Occidental ne fortia li homes parlar contra su customes. 2. Proque Occidental es li max facil comprensibil lingue del munde. 3. Proque Occidental possede li max natural e simplificat grammatica. 4. Proque Occidental es li unic del lingues artificial quel possede musicalic avantages natural. 5. Proque Occidental es international. 6. Proque Occidental satisfá li postulationes de un lingue international. — On dit que angles forsan va devenir «mundlingue» pro su vast difusion ma yo ne crede que noi besona timer to. It támen posse esser possibil que Esperanto o angles durant un curt témpore va satisfar li unesim besones del homes ma solmen Occidental posse contentar les. Quo concerne nos, noi deve sempre per patient labor por li sublim idé lentimen progresser vers li scope, li perfection de Occidental secun li directives de nor colaboratores conservativ e ne abrupter li marcha ante quam Occidental ha prendet plazza secun su jure de existentie natural inter li nationes. Yo regarda Occidental quam li final solution del problema lingual auxiliari e yo ne va negliger directer li attention del norvegianes a ti bell e bonsonant lingue del futur.

 

Con alt-estimation vor devoet

 

E. W. Hjelm.

Folkvang, Id pr. Halden, Norvegia.

 

Con plesur noi printat li precedent lettre con su meditand consilies. Sr Hjelm per bon motives proscrí li nomination «nor lingue». Secun nor conception li rectissim apposition por Occidental es: lingue international, pro que Occidental per su structura es li lingue international «kat exochen» por li tot munde quel prende parte in li civilisation occidental. Noi hodie ne save esque Occidental va devenir «mundlingue» ante angles. Noi espera e labora por to. Si ti scope es aquisitet, li nómine «lingue auxiliari» es tre modest. Do ancor ne es previsibil esque it va devenir li primari lingue o secundari. Ma con equitá noi posse dir in omni casu: Occidental, li lingue international.

 

E. P.

INTERNATIONAL OCCIDENTAL-CONFERENTIE. In su ultim reunion, li comité del S. A. P. O. decidet arangear li conferentie in Bern ancor ne ho-annu por haver suficent témpore por li propaganda e preparationes. Li termine del conferentie va esser communicat plu tard.

 

Rectification. In li rapport nr 59, pag. 73 linea 21 ha insinuat se un erra: Ing. R. Hartmann es possessor del tecnic-scientic officie por traductiones quel labora por li tot industrie austrian.

 

Red.

 

Eigentümer, Herausgeber und Verleger: Occidental-Union, Sitz: Mauer bei Wien. Verantwortl. Schriftleiter: Ing. E. Pigal, Liesing b. Wien. Druck: Milan Nedvídek, Tábor.

Comments (0)

You don't have permission to comment on this page.