#SUPLEMENT AL KOSMOGLOTT

 

## PARTE SCIENTIC-LITTERARI

 

## IN OCCIDENTAL)

 

## Nr. 4 1926

 

###Al teorie de relativitá.

 

Li logimentes de Eskimós es sempre plen de particulari "odores". Li malodore originant del grasse, del pelles, del putrificant pisces etc. Li Eskimós self malodora, quo yo atribue a lor dieta consistent in crud carne, grasse e pisces. Yo ha questionat un chassator, si li Inuites (Eskimós) save pri it. "Atsuk illa", (yo ne save) responde il, "ma noi save, que vu, Kablunats (Europanes), malodora egalmen. Noi reconosse chascun vez, si un de vu visita nor "iglos", anc pos quelc hores."

 

Geo. Wm. Jaeger, Pri logimentes del Eskimós in Labrador.

 

Trad. A.T.

 

 

###Un strangi nómine de animale.

 

In botanica, in zoologie e in geografie existe mult nómines queles es importat in li lingues del europan nationes cultural per strangi maniere e queles ha introductet se internationalmen.

 

Quande in annu 1770, pos li decovrition de Bay Moreton, li explorator James Cook seglat along li coste del hodial state Queensland, un die on ha devet jettar ancre in li proximitá del plage, pro que sur li seglonave ne plu existet aqua trincabil.

 

Li nave ha esset videt in ante del indigenes, queles nu amassa se sur li rive e savaci specta li vehicul e li blanc homes. Un del savagies porta sur li dors un animale mortat per fleches. Tal animale li angleses ne ha videt jamá. Li marineros questiona li indigenes quel es li nómine de ti-ci strangi creatura e ili recive li response: "can-gu-rú". Ma talmen li savagies ne nomina li animale in su lingue, ili per to solmen ha dit: "Noi ne comprende te".

 

Li marineros aquisite li foren animal per changeament, porta it sur li nave e raporta al capitane, que li savagiones nomina ti-ci strangi animale quam "cangurú". James Cook adopte li nómine e talmen li exclamation "Noi ne comprende te" ha devenit un nómine de animale, quel intrat omni lingues cultural.

 

Trd. Pgl.

 

 

###Proverbies.

 

Ne veni li ratt spontan a li cat.

 

Dir ridenta, far tacenta.

 

Aqua e pane sufice al sane.

 

Qui vive ti vide.

 

Ride bon qui ride ultim.

 

Li unesim atest - to es li vest.

 

Hodie me, deman te.

 

Mane talliero che tu labor.

 

Arané ye matin - grand chagrin, arané ye vésper - grand esper.   Pgl.

 

###Astutitá feminin.

 

Un circassian legende.

 

Un mann e un yun fémina incontra se sur un crucevia e ili comun continua su via. Li mann have un grand caldron sur li dors; per un manu il porta un vivent gallin ye li ales, per li altri manu il tene su baston e in sam témpore il ducte un capra ye un corde.

 

Quande ili veni tra un ravine, li fémina di al mann: "Yo time marchar adplu con te. It es ci tam solitari e nequi posse auxiliar me, si tu vell besar me contra mi volentie."

 

"Si tu have tant anxie pro to", li mann replica, "tande tu ne deve viar con me. Ma ples esser sin cura! Nam qualmen yo vell posser besar te contra tui volentie, si yo es tant chargeat e have plen ambi manus?!"

 

"To solmen pare", di li fémina, "nam si tu vell fixar li baston in li terre e si tu liga li capra al baston e poy tu posi li gallin sur li terre e li caldron renversat súper li gallin, tande tu ja posse besar me e yo totmen ne posse defender me."

 

"Ha" clama li mann, "tu ne es stult; a me ne vell venir tal idé." E quande ili ha marchat adplu til que ella ne posse plu abviar, il mette li baston in li terre, liga li capra al baston e posi li gallin sub li caldron e inbrassa e besa li yun fémina malgré su resistentie.

 

Trd. A. VAlenti.

 

 

###Li grat leon.

 

Un yun leon de quel li genitores ha esset fusilat durant un razzia, jace languiente in li sand de desert.

 

Un hottentott trova li animale abandonat, porta it in su cabane, u il restaura it per lacte e carne. Li yun leon cresce e deveni fort. A su salvator il monstra se grat e devoet quam un cane domestic. Unquande li hottentott con su leon vaga tra li desert. Il perdi li via e durant du dies il ne trova alquant butine (chassage) e con il anc su fidel acompaniator suffre fame e sitie. In vésper li hottentott cucha se por comfortar se per un dormida. Subitmen li afamat leon per un batte de pede fracassa li cranie de su patron e pervora le. "Li bon hom", di li grat leon, leccante li sangue de su musel, "du vezes il ha salvat mi vive. To yo va mersiar le sempre".    Trd. Pgl.

 

 

###Pos pluvie.

 

Jaroslav Vrchlicky.

 

Li horizonte ja brillia in azur;

 

in perles tot forest scintilla,

 

e un torrent, in bass del pent quel trilla,

 

es tot discurs, tot rise de plesur.

 

Escuta, qual ecó sonor

 

evoca in roccag' del undes cor,

 

mem, tu vell dir,

 

Pan self divin se amusa in lor flut,

 

exposi nuc e dorse nud

 

a lor atacca,

 

e specta gay, celat in un cascad-volute

 

e in su manus clacca.

 

Trad. A. Toman.

 

 

###Exemples de modellic prosa.

 

Sub ti rubrica noi va publicar artistic bell passages de eminent stilistes ex divers lingues, e noi peti nor samideanes furnir nos materiales. Ili deve contener por nos li original textu e traduction in Occidental, o si to ne es possibil, almen in un del grand Europan lingues ADFSPRSv etc. Li redaction ne posse controlar traductiones ex lingues exter-europan e li sequent europan lingues: albanés, basc, nov grec, hungarian, islandés, keltic (breton, irlandés etc.) lituan, turc e su dialectes, Wolga- e Ural-finn e lapplandés dialectes. Do por ti lingues it ne es absolut necessi misser li originale. Lu sam concerne anc proverbies, sententies etc. In general noi peti plu intensiv colaboration de nor samideanes.

 

### Urgentie. (*)

 

Urgentie knuta ex li animes del homes li decovritiones e inventiones, sammen quam li Indian Anitcha-flore o li folie del peruc-árbor comensa odorar solmen si on les tritura.

 

Urgentie presse ad extern ex li animes del homes li profund obscur pensas, li obscur profund bellesses, quam li odorant resine gutta ex li vulnerat trunc del Toluifera balsamic, o quam tendri musica exflue sub li manu del artiste, mastrisante li cordes.

 

Urgentie producte nov vertús e nov formes de vive, quam li afamat eruca, cludet in un tro angust vale, rapidmen incocona se e propulse alettes por denov provar su fortuna in un nov sfere quam papilion.

 

Urgentie procrea homan armes e homan armaturas, quam che li rose nasce li spines, qui ya ne es altricos quam burgeones queles sub dur conditiones ne posset florear, ma ha devet transformar se ad arma e pic.

 

Urgentie propulse homan parol e homan lácrimes, sammen quam li cactés pussa flores pro timore morir pro sitie, o quam li conche forma perles, si li gérmine mortativ ha penetrat it, o quam fin pirieros de spaliere ingermina dulci fructes in li cúlmine del trunc, quande on vulnera li radica...

 

Trad. Julian Proròk.

 

(*) Ti passage es prendet del libre de Theodor Lessing "Untergang der Erde am Geist", un ovre eminent tam per li luminosi e profund pensas, quam per su expressiv lingue. Un libre scrit per sangue de cordie del autor.

 

 

### Himne al féminas

 

ex "Gösta Berling" de Selma Lagerlöf.

 

O, féminas de anteriori témpores, Parlar pri Vos es quam parlar pri li reyatu celesti: pur bellesse Vu esset, pur luce. Etern yun, etern bell Vu esset,  e mild quam un ocul de matre, quande ella regarda su infante. Moll quam yun scureles pende Vos al col del mann. Nequande tremet in colere Vor voce, nequande Vor fronte sulcar se per rugas, vor moll manu nequande devenit ni rud ni dur. Vu, luminosi sanctas, quam images ornat Vu stat in li tempre del hem. Parfúmes e pregationes on sacrificat vos; per vos li amor ha executet su miracules, e Vor vertice li poesie ha circumdat per aurisplesdent aureole.

 

-----

 

O, féminas de interiore témpores. Bon Vu ha savet luminar un festa. Flues de foy, de spíritu e de yun-fortie trafluet chascun qui aproximat Vos. It valet li pena prodigar su aure por un candel de cire, quel mey soluer Vol sublimitá, por vin, quel nascet alegrie in Vor cordies; it valet li pena dansar por Vos li soleas til polve, e mover til exhaustion li brasse quel ductet li violin-arc.

 

O, féminas del anteyan témpores, it esset Vu qui possedet li clave al porte del paradise.

 

Trad. del sved. E.W.

 

 

###Proverbies.

 

Li pluvie de matin ne abhorre li peregrin.

 

Li foxes ne manja se unaltru.

 

Qui ne sema in verne ne recolta in autun.

 

Malherb cresce omniloc.

 

Un hirunde ne fa li verne.

 

Rarimen on regretta har parlat tro poc, tre sovente har parlat tro mult.

 

Null rose sin spines.

 

Per desastres ad astres.

 

Li foxes posse perdir lor dentes, ma ne lor natur.

 

Vale plu adressar se a Deo quam a Su santos.

 

Si li yunesse vell saver, li oldesse vell posser, li pigresse vell voler, omnicos velle ar plu bon in li munde.

 

Unvez es nullvez.

 

Quande li male es fat, chascun ha previdet it.

 

Mentiard deve haver bon memorie.

 

Omni mercero lauda su merce.

 

Regarda ante har saltat.

 

Ne remette nequande a deman quel tu posse far hodie.

 

Ulular con lupes es util, si on vole viver inter ili.

 

Qui sercha, trova.

 

Grand pisces manja li micres.

 

Tro parlar noce.

 

Qui tace, consenti.

 

On es suficent fort si on ne besona nequem.

 

Li árbor fa se conosser per fructes.

 

Li veritá es filie del témpore.

 

Nocte aporta consilie.

 

Roma ne esset constructet in un die.

 

A.T.

 

 

###Sententies.

 

Divide e impera.

 

Yo da si tu da.

 

Noblesse obliga.

 

Yo veni, vide, victe.

 

Mente san in córpor san.

 

Null die sin un linea.

 

Quo es demonstrandi.

 

Pos noi li diluvie.

 

Qui excusa se ti acusa se.

 

Li genie monstra li via, li talente marcha sur it.

 

Devenir old - devenir vident.

 

Pri gustes on ne posse disputar.

 

Errar es homan, pardonar es divin.

 

Experientie súper saventie.

 

Por posser intrar societé de elegant homes, on deve metter frac, uniform o livré.

 

Dangere comun genera concordie.

 

Tu posse fracter ma ne flexer me.

 

Ultim ne pessim.

 

Li fama cresce eante.

 

Manu lava manu.

 

Voce de popul voce de deo.

 

Comprender es pardonar.