Cosmoglotta B 030 (jan 1942)


OFICIAL MENSUAL ORGAN DEL OCCIDENTAL-UNION

 

Redaction e Administration :

 

INSTITUTE OCCIDENTAL, CHAPELLE (Vaud), Svissia

 

Serie B, poligrafat. Januar 1942 - Nró 30 (I)

 

----------

 

AD-AVAN CON NOV CORAGE !

 

Si noi vell viver ancor in li felici témpor quel precedet li guerre universal, tande anc li present articul vell

 

reflecter li serenitá per quel noi acustomat salutar li comensa de un nov annu. Ma hodie, li pie desir quel noi

 

ordinarimen expresse per un cordial 'Felici nov annu' ha transformat se in sanguant ironie. Noi plu ne posse

 

pronunciar ti paroles sin sentir lor terribil banalitá e absolut vacuitá de sens. Li future es obscurissim e it

 

promesse nos plu mult sufrenties quam radies de espera. Li pace va sequer li guerre quam li die seque li nocte e

 

quam li calma succede al tempeste. Un nov munde va nascer ex li cáos e in ti nov munde anc noi interlinguistes

 

va ti-ci vez luder un rol decisiv. On va do comprender pro quo, per li titul del present articul, yo ne demanda al

 

nov annu un "felicitá" quel it va esser íncapabil dar nos, ma simplicmen li coragie por perseverar in nor labor. E

 

ti coragie ne va mancar nos, si noi ne es inter tis queles es pret defender un ideal solmen quande li sole luce e

 

quande nul ventette trapassa li aer.

 

Durant li festas de fin del annu, li revúes ordinarimen profita li occasion por combinar lor bondesires con un

 

discret apell al fidelitá

 

----------

 

Devenir membre del

 

SCOED

 

es

 

un del max bon maniere auxiliar li Occidental-movement.

 

Parte social Fr. 20.-- sviss. Li aquisition de partes es ínlimitat.

 

SCOED - CHAPELLE (Vd)

 

-1-

 

e generositá de lor letores. Felicimen - e to es un del poc factes consolativ a queles noi assiste - un tal apell,

 

directet a nor amicos e letores de Cosmoglotta, vell esser absolutmen superflú. Nor amicos ha pruvat que ili

 

conosse lor deventies e vice demandar les nov sacrificies, yo have in contrari li agreabil deve, mersiar les ancor

 

un vez por li testimonie de fidelitá quel ili ha monstrat desde li unesim die del reaparition de Cosmoglotta. Noi 

 

posset continuar nor labor mersí al spontanitá del del auxilie recivet de omni nor amicos e noi ne besona

 

directer les un nov apell, pro que noi save que noi posse anc in futur contar sur lor benevolentie e apoy.

 

Li proxim annu va, plu ancor quam li present, esser un annu de labor. Li successes palpabil va esser ínsignificant

 

o mem ínexistent, ma per nor labor noi prepara li via al futur victorie e it ne va depender del bon volentie de

 

nor ductores ca li programma fixat va posser esser realisat o ne.

 

Lass nos nequande obliviar li importantissim rol quel noi lude quam collaboreros in li construction de un nov

 

munde. Li via es penosi e plen de obstacules, ma noi va esser recompensat por nor sacrificies per li beneficies

 

del final victorie.

 

Pro to, ancor un vez :

 

AD-AVAN CON NOV CORAGIE

 

POR LI TRIUMF DE NOR COMUN IDEAL !

 

La Chaux-de-Fonds, A. Matejka

 

25 decembre 1941. presidente ad int.

 

del Occ.-Union.

 

----------

 

It existe tri coses desfacil a far:

 

1) Conservar un secrete.

 

2) Pardonar un injurie.

 

3) Utilisar su liber témpor.

 

VOLTAIRE

 

-2-

 

QUO ES CORRECT OCCIDENTAL? (seque)

 

4) "On mey" - scri sr. Gilbert - "dir sempre "ínpossibil" e "desfacil" e far desaparir definitivmen de nor revúes li

 

formes "impossibil", "difficil", "difficult".

 

Response: Yo ne memora har incontrat un sol vez li formes "dificil" e "dificult" in Cosmoglotta. Si alquí ha usat

 

les, tande to es un erra, nam ili ne existe in Occidental.

 

Tot altri es li casu pri "ínpossibil". Ti form con n es teoricmen li sol oficial, ma on va sempre instinctivmen

 

preferer "ímpossibil", nam li mutation de n in m avan li bilabiales b e p es li resultate de un lege fonetic de quel

 

noi constata li influentie in omni lingues. On do ne posse proscrir in Occidental li form "ímpossibil" quam

 

íncorect. In strict logica, noi vell ya anc dever dir "inplicar, inpression, inputar, conbatter, conbuster, conposition,

 

conbination" vice "implicar, combatter, etc.". Yo consilia al letores releer in Cosmoglotta nr. 64 li studie de sr. de

 

Wahl pri li "Duplic consonantes" u li problema es tractat in un altri coherentie.

 

5) "In "Spiritu de Occidental" es recomendat li formes profundimen e evidentimen, ma on trova ancor in

 

Cosmoglotta "profundmen" e "evidentmen" sin li i eufonic.

 

Response: Yo ne ha trovat ti recomendation in Sp.d.O. e yo anc ne vide li motive por un tal recomendation. Sr.

 

Gilbert self ya anc ne scri "absolutimen", ma "absolutmen" quam vu e me, e tamen u es li diferentie ? Li ligativ i

 

es absolutmen facultativ. On usa it quam finale adjectivic pro fonetic motives in paroles quam "necessi, sagi,

 

felici, altri, regulari" (in ti ultim parol solmen por evitar li confusion con li infinitive). On va do logicmen anc dir

 

"necessimen, sagimen", etc. Ma ta u li i ne es necessi quam finale adjectivic, it es anc superflú

 

-3-

 

quam ligativ che li adverbies.

 

6) "On scri sovente "cane" ma "cat, rat" sin e final). Esque on ne posse instituer li sequent regul: "Li finale

 

vocalic e va esser usat solmen quande necessi e specialmen quande li eufonie postula it ?"

 

Response: Al question ca li e final es "necessi" in can, on posse strax responder per no. Ma dar un precis

 

response al question: "In quel casu li e final es postulat per li eufonie ?" es ínpossibil. It va esser tam desfacil

 

pruvar a un italian que "can" es plu bon quam "cane" quam convicter un anglés pri lu contrari. Chascun va usar

 

li e final secun su propri gust e to es un excellent solution, nam tot abstraent del question de "necessitá" e

 

eufonie, noi have in ti facultativ finale ancor un admirabil medie por regular li rytme del frase. Li bon stilist

 

cuida li harmonie de su frase e secun il, li sam parol con o sin e final posse esser necessi in un loc e execrabil in

 

un altri. Li libertá in li usation de ti finale (e til un cert gradu anc del finale -i) do ne solmen facilisa li practic

 

usation del lingue, ma in plu constitue un ínnegabil richess in li possibilitás de expression.

 

7) "Esque on deve dir "comenda" o "comende", "comensa" o "comense" ? Til nu, yo sempre usat li form

 

"comensa" sin hesitation pro li verb "comensar", ma in li nr. 26 de Cg/B, yo trova "comense". Quel del du

 

formes es correct ?

 

Response: It es un erra creder que "comensa" es li sol form possibil, pro li verb "comensar". "Comense" es

 

egalmen correct. Li diferenties es solmen un nuancie. Si li parol fini per a, it es li verbal action. Si it fini in e, on

 

regarda it plu quam abstract o facte per se, sin pensar al action self. Por ex. "a me veni un pensa". "Pense e parol

 

es adequat". "Vor demanda es ínjust". "In ti jurnal on tracta demandes de sociologie".

 

-4-

 

Ma omni to es solmen un medie por nuanciar li pensada, si on have li necessitá por to. In general it es

 

totalmen egal qual expression on usa e ambi es correct e facilmen comprensibil. (Ti explication es extraet de

 

"Spiritu de Occidental", pag. 75).

 

(Fine in li proxim numeró) A. Matejka

 

----------

 

Li signification del anglés parol "Sir".

 

Usat in parlada pos "yes" e "no" o altri frasettes, it coresponde circa al francés "Monsieur" ma it contene un

 

nuancie de respect, on usa it solmen vers persones queles on suposi superiori; venditores va usar it vers

 

compratores, tramvia-functionarios vers passageros, ma privat persones inter se ne usa it, si ili considera se de

 

rang egal.

 

Scrit ante li nómin, it es un titul de nobilesse, a quel on deve esser autorisat. It absolutmen ne deve esser usat in

 

adresses sur lettres a privat persones sin nobilesse.

 

In tal ocasion it have por un anglés postmann un simil efect, quam si in Svissia on vell reciver un lettre adressat

 

a: "Monseigneur Jules Dupont" vice "M. Jules Dupont".

 

Li adresse usual anglés inter comerciantes es: "Mr. John Smith."

 

Plu polit, inter privates es:

 

"John Smith, Esq." I.F.

 

----------

 

Pensas

 

** Un libre quel ne vale li pena esser leet adminim du vezes anc ne vale que on lee it un vez. K.J.

 

Weber

 

** Follos condamna studies, simplic homes admira les, sagi homes utilisa les. Bacon

 

** Esser plu sagi quam altres, si vu posse; ma ples ne dir it ad ili. Chesterfield.

 

** Solmen li inertie ne posse esser punit o conquestat. Carlyle.

 

-5-

 

MODERN OCCIDENTAL

 

Noi da in infra un liste de paroles e formes antiquat queles li Academie recomenda plu ne usar. Por chascun

 

parol noi anc indica li nov form proposit quel va desde nu esser usat in Cosmoglotta.

 

antiquat modern antiquat modern

 

abstener abstiner cornel'e cornill

 

agnoscer aconosser cotill'on cotilion

 

agul'e agulye cruce cruz

 

albi blanc detal'e detalie

 

antean anteyan digit fingre

 

auricul orel domene dominia

 

auripal'e auripell dormil'ar dormillar

 

babil'ar babillar emal'e email

 

banc banco epistul letre

 

banq bank fin'er ficter

 

banquett bankett fotel'e foteul

 

batall'e battalie genre génere

 

battal'on battalion fructu fruct(e)

 

bil'e bili grill'e gryll

 

bosil'ar bosillar grun'ar grunir

 

botel'e botel guerill'aguerilla

 

brill'ar brilliar guil'otine guillotine

 

brol'ar brodular hereditar heredar

 

bul'on bullion jorn die

 

cal'ar coagular legal leyal

 

camaril'a camarilla legitim leyitim

 

campan'e campanie lorn'ette lorniette

 

caravanseral'e caravanserái lorn'on lornion

 

castan'e castanie mal'e lace, oculette

 

cedill'e cedill mantill'e mantille

 

champan'e champagne medall'e medallie

 

champin'on champinion medall'on medallion

 

chapitre capitul montan'e montanie

 

chemie chimie mu mi

 

cochenill'e cochenill negligear negliger

 

comencear comensar negligeabil negligibil

 

con'ac cognac nostri nor

 

(fine del liste in li proxim numeró)

 

-6-

 

COMPARATION (*)

 

Esperanto: Occidental:

 

teknika foiro tecnic mercate

 

il'ar'maŝin'o'j instrument-machin'es

 

il'ar'o'j instrument'es

 

muel'ad'o mulin'at'ion

 

maŝin'o'j por ek'funkci'ad'o machin'es de im'puls'ion

 

el'ter'iga teknik'o tecnica de ex'cav'at'ion

 

lev'ig'il'o'j elev'at'or'es

 

pump'il'oj pump'e's

 

blov'il'oj sofl'uor'es

 

varm'ig'teknik'aj instal'aĵ'o'j in'stall'a't'ion'es de cal'ent'at'ion

 

ŝtal'aĵ'o'j merces de stal

 

transport'il'o'j transport-med'i'es

 

meti'ej'oj atelier'es

 

por'fremd'ul'a industri'o industrie de tur'ism

 

dom'mastr'um'ad'o menage

 

konstrufako ressort de construction

 

ir'tapiŝ'oj tapiss'es por marcha'r

 

bijuteri'aĵ'oj juvel'eri'es

 

----------

 

Experimental-statistic examination

 

del divers lingues international pri lor ínmediat comprensibilitá, secun li experimentes de D.Hugo, Hollywood,

 

Cal., U.S.A. pri 15 persones de divers sexu e diferent erudition

 

% del comprendet paroles: % del comprendet sense:

 

Esperanto 10,30 0

 

Ido 19,26 0

 

Novial 49,00 33

 

Interlingua 52,00 35

 

Occidental 82,50 58

 

----------

 

(*) Li exemples de Esperanto es haustet ex un anuncia del Leipziger Messamt. Li ' indica li diferent partes queles

 

composi li paroles.

 

-7-

 

CURIOSITÁ MATEMATICAL

 

Ples suposir que on posi circum li equator, directmen sur li terre, do sin alcun intersticie, un ferrin caten. Ti-ci va

 

do haver un longore de 40'000'000 metres. On nu agranda ti caten per 1 metre. Quel va esser li distantie inter li

 

superficie del terre e li caten quel resulta ex ti agrandation?

 

On va esser tentat responder que un tal ínsignificant agrandation sur un distantie de 40 milliones de metres ne

 

posse haver alcun influentie e qui li intersticie resultant va solmen esser un fraction de millimetre.

 

Li realitá es tot altri.

 

Li circumferentie del terre es 2rπ. Li radie es do 2rπ/2π. Li agrandation del caten per 1 metre da un

 

circumferentie de (2rπ + 1) e consequentmen un radie de 2rπ + 1/2π secun li formul circumferentie/2π. Si noi

 

subtrae li minu grand radie del plu grand, noi obtene li intervall inter caten e terre:

 

2rπ+1/2π - 2rπ/2π = intervall = I

 

2rπ/2π + 1/2π = 2rπ/2π = I ; I = 1/2π

 

E pro que noi usat metres por nor mesura, li resultate del calcul es 1: 2π = 1 m. : 6,283... = 15,92... o arondat 16

 

cm. Do li agrandataion del caten per un sol metre al restant 40'000 causa un distantie de 16 cm. inter li terre e li

 

caten !

 

Ex li calcul on vide anc que li distantie resultant de un agrandation de 1 metre (o de alquel altri longore) va

 

sempre esser li sam, totmen egal esque it acte se pri li equator o un billiard-bull.

 

--==ooOOoo==--

 

-8-

 

EVOLUTION DEL FORMES MONETARI

 

Til nu li negros sembla tardar pri comercial formes e metodes, que on posse questionar se ca ti formes significa

 

por ili solmen exchange o ja moné. Necós simil evenit in li ancian munde in quel li civilisation ja temporanmen

 

developat se. Li heróes de Homeros indica li valore per besties cornat.

 

Li poet monstra li bov por caldron a furnir, quar vaccas por un sclava habil pri labores feminin, nin tauros e

 

vaccas por un luxuosi scaf. In li leges de Dracon (fine del VII-ésim secul ante Cristo), li pecuniari punition esset

 

ancor tarifat sammen. Tamen, durant ti epoca, li progresses del arte metallurgic soluet li problema monetari plu

 

practicmen.

 

In alcun regiones esset antey usat litt pezzes de cute rond e stampat quam monetes. Ti ancian monet-pezzaches

 

nigri avigila duplic interesse che li scientist. Fat de bov-pelle, ili symbolicmen substituet li particul al totalité; ex li

 

antiqui pastoral unitá ili semblat aperter li via por metallic monetes. Li metalles self amemora per lor form e

 

decoration li honest quadripedes de queles li antecessores hat fat arbitrantes pri lor comercial transactiones.

 

It es tre interessant vider que alternante es usat por li sam scope li vivent bove, li bov-pelle, li cupric monete

 

portant un bov-cap dessinat sur li avers e sur li reverse.

 

To ne es omnicos. Plu tard, quande sur li metalles omni tracies ex boval origine del monetes hat desaparit, li

 

lingues ancor savet atestar ti orígine. Li nómin del Indian "rupie" veni del Sanscrit parol "rupa", quel significa

 

"truppe de besties". "Pecunia" in latin venit de "pecus" (animal domestic). Fee, anglés parol significant salarie,

 

revela li german Vieh (animal domestic).

 

It esset ordinarimen in li formes de fust

 

-9-

 

que li metalles comensat devenir monete. To, quo on mult apreciat, in comensa, in argente e aure esset, que ti

 

merce esset facilmen transportabil. On ne egardat li formes: fustes, plattes, cubes, bules, cylindres esset usat.

 

Li ancian Egyptianes, scrit Lepsius, utilisat omni metalles queles ili conosset: cupre, plumbe, ferres, argente, pur

 

aure. Li cupre quel on extraet ex Sinai sembla har havet li prioritá. Pluri miles de annus ante li era Cristan, 24

 

grammes de cupre esset payat por un pare ganses, 21 kilogrammes e demi por un bove. Li laborero, salariat del

 

templanes, recivet, ultra li necessi granes por li nutriment, ancor 476 grammes de cupre.

 

----------

 

INTER VICINES DE RURE

 

Anatole France, in villegiatura in St. Cyr-sur-Loire, remarcat que it mancat in su admirabil biblioteca li ovres de

 

un Patre del Eclesie, quel il just volet consultar. Anatole France misse su servitora che su vicino, li old sr. X,

 

provincial erudito, por pruntar ti libres de il.

 

Li servitora reveni con vacui manus e explica a A. France: -- Sr. X. di que il possede li libraches ma que il ne lassa

 

les surtir de su hem. Senior posse ear leer li tot die che il, si to plese a Senior..."

 

Anatole France traet su menton-barbe per un familiari geste, demi-cludet su maliciosi ocules e atendet... li

 

revancha.

 

Un altri die, li old vicino misset demandar a Anatole France que ti ci mey benevoler prestar le un rastre.

 

-- Mi filia, explicat A. France a su bonna, ples dir le que yo ne lassa surtir mi rastres de mi hem, ma que il es líber

 

venir rastrar che me li tot die, si to plese le !

 

-10-

 

COMUNICATIONES

 

OCCIDENTAL-UNION:

 

Nor oficial organisation reprendet su activitá in septembre 1941. Pro li actual guerre, li election del Senat ne ha

 

esset fat in just témpor. Pro que interim nequi ha postulat electiones, li Central Oficie decidet que li ancian

 

Senat mey restar in function til li 31 decembre 1941. Li election del nov Senat evenit durant li ultim mensus del

 

annu 1941. Pro li impossibil relationes con li landes in guerre, li nov Senat devet esser composit solmen de

 

representantes de landes neutral, to es Svedeses e Svissianes. It deve esser considerat quam un Senat de

 

transition. Strax quande li pace va har revenit, li actual Senat va esser elargat. Vi li liste del membres del nov

 

Senat queles va esser in function durant li periode del 1-ésim januar 1942 til li 31 decembre 1945:

 

SVEDIA: BERGGREN E. (Stockholm)

 

HALDIN A. (Kvicksund)

 

SJÖSTEDT C.E. (Stockholm)

 

SVISSIA: BERGER R. (Morges)

 

MATEJJKA A. (La Chaux-de-Fonds)

 

NIDECKER H. (Arlesheim)

 

RITTER J. (Chiasso)

 

Li Central-Oficie del Occ.-Union:

 

Fred Lagnel

 

ADHERE AL OCCIDENTAL-UNION !

 

Omni amicos de nor movement save que: Union fa fortie. Pro to, noi invita:

 

1) li ancian membres queles ne ha payat lor contribution por li du passat annus,

 

2) li membres queles ha payat lor contribution por 1940/1942,

 

INVIAR TAM BENTOST QUAM POSSIBIL LOR CONTRIBUTION POR 1942 quel es de fr. 1.50 sviss (o Kr. 1.50 sved).

 

3) li coidealistes queles ne es ancor membre

 

-11-

 

SUBVENTIONES E CONTRIBUTIONES RECIVET (30.12.41)

 

E. Gämperle, Fr. -.50; Ed. Mayor, Fr. 3.--; P. Husy, Fr. 0,50; Ferd. Haller, Fr. 1.--; C. Englöf, Fr. 5.--; J. Denzler, Fr. 1.--;

 

A. Matejka, fr. 5.--; T. Ditisheim, Fr. 4.--; Dr. F. Haas, Fr. 5.--; Rector J. Elgeskog, Fr. 3.--; C.E. Sjöstedt, Fr. 3.--; Ed.

 

Mayor, Fr. 1.50; A. Hagmann, Fr. 1.--.

 

SCOED: Dr. F. Haas, 1 parte.

 

Cordialissim mersí ad omnes!

 

----------

 

COMUNICATIONES (secue del págine 11)

 

del Occidental-Union es invitat benevoler adherer a nor organisation per li carte de adhesion adjuntet al

 

present numeró de Cosmoglotta B.

 

Li carte de membre va esser expedit strax pos recevition del payament.

 

N.B. Por facilisar e simplificar nor labor, noi peti li expeditores ne obliviar mentionar sur li cupon del postchec-conto li destination exact de lor payamentes. Antecipat mersí!

 

ADRESSES:

 

It eveni frequentmen que li nov adresses comunicat pro change de domicilie ne es sempre scrit leibil. To postula

 

suplementari labor, max índesirabil, e tamen erras ne posse esser evitat. Por eliminar omni erras, noi invita

 

nor letores, queles remarca tales sur li coverte usat por li expedition del numeró de januar de Cosmoglotta,

 

STRAX INVIAR NOS LOR EXACT E COMPLET ADRESSE SCRIT PER LÍTTERES TIPOGRAFIC

 

Simplic postcarte, sin altri informationes, expedit quam printat, sufice.

 

A NOR CORESPONDENTES

 

Li Institute Occidental responde sempre a omni lettres. Por permisser rapid responses, nam nor témpor es

 

limitat, ples classificar vor questiones e si possibil scrir les sur separat folies o foliettes. Premersí!

 

-12-