| 
  • If you are citizen of an European Union member nation, you may not use this service unless you are at least 16 years old.

  • You already know Dokkio is an AI-powered assistant to organize & manage your digital files & messages. Very soon, Dokkio will support Outlook as well as One Drive. Check it out today!

View
 

Cosmoglotta A 066 (nov 1929)

Page history last edited by Dave MacLeod 5 years ago

COSMOGLOTTA

Annu VIII – Novembre 1929 – Nr. 66 (11)

 

Contene:

 

Universal etica, Prof. Dr. Alois Richard Nykl, trad. Edgar de Wahl

Complet grammatica de Occidental (3), K. Janotta

Remarcas general al Complet Grammatica, K. Janotta

Duplic consonantes, Edgar de Wahl

Response, Engelbert Pigal

Replica, Edgar de Wahl

Duplica, Engelbert Pigal

Cronica

Corespondentie

Occidental e li laboreros, Kurt Neumann

Adaptabilitá de Occidental por filosophic temas, Prof. Dr. Alois Richard Nykl

Occidental por usation universal, Prof. Dr. Princessa Margarethe Andronnikow-Wrangell

Li autor de «Cosman» adhere a Occidental, Helmut Milner

Occidental lingue neutral, Redaction

Litteratura

Pro principie, Engelbert Pigal

Anecdotes, trad. Dr. Mell

Salutation chinés, trad. Engelbert Pigal

UNIVERSAL ETHICA

basat sur un nov revision de lu Bon e Mal.

 

de Professor Alois Richard Nykl, Universitate de Chicago

 

Quam base por li sequent sintese es suposit que

 

NE EXISTE UN ACTUAL PROBLEMA PRI LU BON, MA SOLMEN LI PROBLEMA DE LU MAL.

LI PROBLEMA DEL MAL ES UN REAL TAL, E NE POSSE ESSER ABOLIT PER SOL IGNORATION DE IT.

ON DEVE FAR UN CLAR DISTINTION INTER FISICAL E MORAL MAL.

 

(1) In natura ne existe clar distintion inter fisical e moral mal. Ta existe un consciositá pri fisical mal, ma ne clar conception pri alcun moral mal. Cert animales sembla haver un code de etica, ma ili aplica it solmen a lor propri gruppe, e monstra null evidentie esser consciosi pri un responsabilitá a un plu alt fortie actent.

 

(2) Che li hom li unesim lúmine de distintion inter bon e mal in general esset basat sur li conception de vive e morte. Quocunc favorisat li vive, esset bon, omnicos quo indangerat li vive esset mal. Vive esset associat con constructiv forties, morte con destructiv forties. Li serpente, quel mordet li hom, esset mal; li árbor quel dat le fructe, esset bon. Il deificat ambi quam il perceptet li facte que ili ne esset índependent cose actent, ma solmen instrumentes in li potentie de un plu alt ente activ. Talmen fro animisme, fetishisme e politeisme li homanité avansat al dualisme, e finalmen al monoteisme in comensa gruppal, plu tard universal. Ateisme, agnosticisme e simil developages del pensada, queles ignora omnicos extra experimental scientie, ne posse developar un satisfatori etical base. (cp. 11).

 

(3) Li classificationes de bon e mal che li unesim pagan filosofos, e tis queles sequet les, basat sur li idés de plesur o pena, util o nociv, es ínadequat, proque ili ne fa un clar -

 

182-

 

distintion inter li fisical e moral mal, e in consequentie es tro proxim al animalic conception del vive. To es generalmen ver pri politeisme. In dualisme, du oposit forties actent fa li munde ye scene de lor lucta, sub li vigilantie de un suprem deitá, quel nequande permisse, que lu mal mey esser permanentmen victoriosi. In monoteisme li dilemma del reconciliation del ínfinitmen bon creator con li existentie de lu mal, (it es destructiv forties del natura) esset soluet per li Hiob-atri resignation al idé que Deo hat creat omnicos por un scope sovente celat del comprension del homes, per li teorie del original peccatu e total depravation, e mult altri inventiones plu o minu fantastic. Sistemas, u Deo es compensat per Idéa, Brahma, Tat-tvam-asi, Tao e altri terminos, es plu logic in lor conception pri un specie de un karma, quel ducte fro lu absolut, tra li material Relative, retro a lu Absolut, ma es tro abstract por haver alcun practic aplication. Benque it es plausibil suposir que fisical mal es recompensa por moral mal, it támen ne es in li limites de nor sfere determinar, til quel extension to es ver.

 

(4) Analisante li causes del fisical mal, noi trova, que ili es partmen extra nor control, e partmen intern de it. Li unesim-nominat generalmen ha esset associat con li idé del Fate e Chance, li altri con Líber Vole. Quelc filosofos ha negat li Líber Vole, argumentante que si un hom ha nascet con li latent potentie controlar su actiones per inteligentie e rason, ti latent potentie esset su Fate, alquicos extern de su control. Altris ha representat it quam gratie de Deo, efecte de Karma, hereditá. Li argument contra Líber Vole es íncorect, proque Líber Vole concerne solmen control de potenties ye queles li organism es ja munit, ne regardante antecedenties. Si to es rect, tande ne es dubita, que existe situationes in queles on posse executer Líber Vole, electente divers vias de conduida.

 

(5) Lu sam aplica se al moral mal. Ci noi have a far pri un code de conduida, stipulat per li societé homan in li curse del témpor. Ti code difere periode, clima e inteligentie del popul quel fixa it. Do it sembla esser purmen relativ e utilitari. Malgré to, un plu precis analise revela un ínalterabil principie detra li creation de tal codes, un absolut idé, quel seque li unesim aurore de distintion, mentionat in (2).

 

(6) Ti absolut idé es basat sur li perception que li hom es diferent del rest del vivent organismes in natura, malgré

 

-183-

 

omni similitá; que il ne es un solmen product de natura, ma que intern del natura, self anc creat, es operant un superiori Creativ Energie, e que su ovre in li munde del fenomenes have su culmination in li hom quam su superiori activ ente sur li terra, a quel omni altri coses es subjectet.

 

(7) Unvez ti idé es installat in su mente li hom comensa efortiar se in diferentiar se self de altri animales — inter queles il sovente include altri gruppes de homes — por haver li intern satisfation que il es facticmen e justificatmen lor dómino. Il erecte un code de conduida per quel il subjecte instinctes e impulses a un process de rationalisation. Il save pro quo il fa cert coses, pro quo il ne vell dever far les. Intern de ti sfere de saventie índubitabilmen il es un líbermen actent ente.

 

(8) Do il etablisse un moral code in quel il classifica homan actiones — inclus pensas e paroles — quam sive plesent sive desplesent al Creativ Energie, de quel esser li agent sur li terre il concepte se self, e a quel il senti que il es responsabil pro su actiones, essent conform a su desires o contra it.

 

OMNI ACTIONES QUELES AUXILIA LE ATINGER UN SUPERIORI NIVELLE DE SELFDOMINATION, PERFECTION, PLU GRAND APROXIMATION AL IMAGE DE DEO, OMNI QUO AUGMENTA LI ABISSE INTER IL E LI SOLMEN ANIMAL, ES BON. OMNI ACTIONES, QUELES CAUSA, QUE IL DECADE AD UN PLU BASS NIVELLE, MEM INFRA TI DE UN ANIMAL ES MAL.

 

(9) To sembla esser li evolution e li fundamental base del idé de moral bonum e malum, sur quel funda se omnicos in li vive homan: religion, guvernament, arte. Li sol exception es experimental scientie, quel opera con purmen fisic fenomenes. Pro to in un periode de complet confusion, quam li hodial, un revision del problema de lu mal es desirabil por capabilisar nos distinter lu essential del ínessential, concernent li max bon scope del vive, e li max alt ideal del vive, por talmen in max bon possibil maniere conformar al norm, expresset sub (8).

 

(10) Chascun vivent organisme desira viver, proque it DEVE viver, exceptet si it prefere morte al vive. Li ínevitabil lege guvernant ti «DEVE» es, que it deve viver —

 

defendente su vive contra organismes queles sercha desstructer su vive;

 

-184-

 

consumante e transformante altri vivent organismes por li scopes de su vive.

Ti process sembla nos, in nor present gradu de evolution, cruel e egoistic. Noi ha passat tra su crud phases in tot lor repugnantie sin totalmen rendir se conto pri lor horrores, e nu noi prova mitigar li cruelitá del process. Quelcvez sembla nos, que actente talmen, noi corecte li ovre del Creativ Energie, de quel li existentie, sapientie e providentie noi es seductet dubitar, e mem inclina al opinion, que detra li vive existe necos quam un ínexorabil lege de un índiferent natura.

 

(11) Esque natura posse esser li ultim cause e fonte de vive? Noi vide naturalmen que secun li supra-nominat ínexorabil lege successiv undes de vive venit in existentie sur li terra e ha desaparit denove. Hideosi monstrus ataccat unaltru e poy anc li hom. Li homes ha exterminat mult del hideosi monstrus del anteyan témpores e ha conservat solmen util animales por usation in lor labor. Li homes ha exterminat minu inteligent o physicmen debilisat rasses de homes, o reductet les in sclavitá. Multcos de ti extermination esset fat per natural cataclismas. In regard de to it sembla absurd adherer al idé de un Creativ Energie, quel ha permisset ti sanguinari luctadas e cataclismas por evoluer un superiori inteligentie sur li terra. It sembla absurd suposir que it esset un parte del plan del Creativ Energie evoluer in li mente de un cert tribe de homes un inteligentie, quel vell posser subjugar altri tribes minu inteligent o minu fort, e exterminar les si ili esset sufficent obstinat in persister in lor resistentie a tal procedure. It sembla esser absurd, e tamen noi ne posse accepter li natura quam ultim cause e negar li existentie del Creativ Energie, si noi desira continuar in li ascendent via, e ne desira decader in scientific animalisme.

 

(12) Esque noi posse justificar nor position? Si noi examina li purmen fisic universe, noi trova que null natural fortie es apt producter un altri quel vell esser capabil anihilar o consciosmen controlar it. It es do selfevident, que natura ne vell esser capabil producter intern de su sfere, de su propri volition, un fortie quel pos un long lucta vell finalmen atinger a oposir se a it successosmen per trovar su secretes. Si li mente del hom esset capabil atinger ti gradu, tande it conseque que it ne posse esser li producte del natura. It seque que natura es solmen un milieu in quel opera un plu potent activ ente in direction ad plu perfect expression de su vole.

 

-185-

 

Li process per quel li vive ha atinget su present gradu sur li terra, tam absurd quam it vell posser semblar, deve har secuet un logical plan del Creativ Energie. It ne posse esser li ínexorabil lege de un índiferent natura. Si homan mente atinge li gradu de saver qualmen cooperar con li vole del Creativ Energie, it es in su potentie eliminar omni aparent cruelitá del plan.

 

(13) Quel es ti plan? Documentes de actes del homes, laborosmen conservat, frequentmen in un tre ínacurat e falsificat form, monstra nos clarmen su efectes. Noi have conossenties solmen pri un periode de circa ott mil revolutiones del terra circum li sole, queles noi nomina annus. Exter to cessa omni exact calculation, comprensibil a nos. Ca it esset necessi un million o un billion annus por ti planet refrigidar se e formar se ex un gasos nebul, ne representa multcos por nor settant annus de vive e ne absolue nos, in nor mortal form, del necessitá spirar, manjar, dormir e procrear. Ambicos, in li macrocosmo e in li microcosmo, nor intelectu es ínpotent. Nor experimental scientific eforties posse ducter nos solmen ad un hipotetic punctu u nor rason comensat far diferentie inter bon e mal (cp 2). It vell posser expresser se talmen: A — N — x — 1929 A. D. = Creativ Energie, per li milieu del natura atinge li punctu x, quel es comensa del homan rason e su sequent evolution. Li scientie ne posse explorar li antecedenties de ti punctu.

 

(14) Quel es do nor primari problema in li límites del sfere inteligibil a nos in nor mortal form? Qualmen sin perdir respecte por li valore del vive homan e li actiones del homes, noi posse utilisar li curt spacie de témpor, dat nos per li Creativ Energie, in un maniere quel vell satisfar nor conception pri bon e mal (cp. 8) e re-assecurar nos que nor vive esset vivet in li max bon possibil maniere, in un vermen homan maniere, liberat de omni brutic atributes?

 

(15) Du principal lineas de pensada ha developat inter li rasses del homes sur li terra concernent ti question.

 

Li unes recomanda ACTION: constant activ exercitie de omni nor facultás in li direction del comun e mutual prosperitá. Purmen egoistic aspiration, benque ancor long practicat, ha esset generalmen condamnat quam nociv al societé. Ti gruppe crede, que ti present vive, quam li proxim accessibil form del eternitá, postula nor primari attention.

 

-186-

 

Li altres recommenda NON-ACTION quam li unic escapation del cometter malu: un plu o minu complet renunciation de ti ci vive in su fisic aspectes e su employation largmen quam preparation por un superiori spiritual form del existentie. Li ocul del inteligentie vell dever esser directet al atintion de un perfect fusion con li non-material principie de vive, li Creativ Energie self.

 

Intern de ti du principal divisiones noi trova un ínfinit númere de variationes, comensante del glorification del tirannie til li self-mortation del ascetes.

 

Esque un satisfatori reconciliation de ti du gruppes e lor ínnumerabil variationes posse esser fat sur li base de alcun Aurin Regul?

 

(16) Intern li límites del conosset historie li principie de action ha provat se esser preferibil. Su acompaniativ males esset causat per excessiv aplication de it. It ha misset undes sur undes de homan entes de un fine del terra al altri, predicant nov articules de crede, nov codes de conduida con nov normes de bon e mal, con plu vehementie quam logica. Li ultim de su ínrasonabil explosiones esset baptisat Grand Guerre, e tam minim es li crede de tis qui sempre regarda retro sur lor animal gradu, in homan rason, que on promesse nos ancor plu mal explosiones in future.

 

Li principie de non-action, hante salvat li homes del malus resultant del agressivitás, ha causat mal efectes per omission de far lu bon.

 

(17) Ti divergentie de scopes es in li radica de nor present confusion. Noi es ínpotent concordar in un programma, in un rect ideale de vive por omni homes. Li avansamentes del mecanica e ingenierie in li action-gruppe ha causat les abassar lor spiritual valores. Tro mult importantie es ligat al variosi mecanic inventiones queles ili ha fat por lor fisic e material comforte. Ili ha obliviat que ti inventiones ne posse injecter plu de bontá in li homan moral code, just in contrari. Li question es do: Esque li nationes, possedent li fisic potentie, es justificat per li plan del Creativ Energie imposir lor vole al nationes queles desira viver in pace secun lor propri minu activ interpretation del vive?

 

In casu de resistentie, esque li plu fort nationes es justificat exterminar li plu debil nationes per explosives e chimicales o reductente les in sclavitá?

 

-187-

 

O esque li plan del Creativ Energie deve esser interpretat que existe un human solution de ti divergentie, sur li base de un UNIVERSAL CODE DE ETHICA, tolerant ye local diferenties, ma con tendentie educar li homan entes in li spiritu de cooperation, quel vell possibilisar les realisar li diferent nuancies de lor vision de felicie sin intervention del animal natura in li form de brutal fortie?

 

(18) Por responder a ti question li civilisat nationes unesimmen deve far li bilancie de lor activas e passivas. Si ili decide que ili ha atinget li developation de vermen HUMAN entes, lor programma deve esser arangeat secun li lineas del sequent paragraphes

 

a

Noi accepte quam un self-evident veritá que li universe es actuat per un Creativ Energie, actent per un altrimen inert natura secun li leges queles li homes posse utilisar por lor profite o lor destruction. Ti Creativ Energie es li prim cause de omni coses. Por dar it un uniformi nómine noi va citar it quam «Alpha».

 

b

Li universum, essente plu un diversificat manifestation quam emanation de Alpha, it seque que homan entes, in queles ti manifestation ha atinget su max alt conossibil gradu sur terra, posse realisar li ver scope del cursu de lor vive solmen per unir lor diferent — ne superiori o inferiori — talentes in persecution de un commun scope, quel es FELICITÁ, resultant del constant, ma ne necessimen violent, self-amelioration. Noi suposi que it ha esset li motive de Alpha, preparar sur ti terra per li activitá de natural forties un circumstantie quel vell posser possibilisar li sempre ascendent inteligentie del homan entes capir ti motive con sempre crescent vividitá, e usar li natural richesses in li terra in harmonie con it.

 

c

Li lucta, quel es regardat quam lucta inter bon e mal, es solmen li desir del homan entes regular lor conduida in harmonie con li desir de Alpha, quam bon ili posse concepter to, eliminante quam possibil brutic conduida ex lor mutual relationes. Noi reconosse que ti lucta ha esset — considerat de nor present statupunctu — extremmen cruel in li precedent

 

-188-

 

stadies del evolution del vive, ma noi crede, que li témpor ha venit por un complet rationalisation del process, e por li elimination de omni ínrasonabil cruelitá.

 

d

Li UNIVERSAL CODE DE ETICA, esquissat sub e, fa un apelle al civilisat nationes decider, ca ili ha actualmen atinget li stadie de evolution, u ili posse postular li titul de HUMAN ENTES, vermen superiori a animales in lor conduida, e capabil regular lor conduida quam homes. Si ili posse responder affirmativmen e attestar to, tande li historicos posse cluder li ERA DE BARBARISM e iniciar un nov era, li ERA DE VER HUMANITÁ.

 

e

IN METAFISICA, NOI ACCEPTE ALPHA QUAM LI UNESIM PRINCIPIE, ESSENTIALMEN IDENTIC CON LI IDÉ DE DEO IN LI DIFERENT RELIGIOSI SISTEMAS, QUELES NOI DECLARA ESSER EXTER SCIENTIC EXPLICATION.

 

IN LI FISIC MUNDE, NOI ACCEPTE LI LEGE DE COOPERATION, DIRECTET VERS COMUN FELICITÁ PER SUPERATION DE NATURAL OBSTACULES E USANTE NATURAL FORTIES POR FACILISAR LI CHARGE DE NOR OVRE. NOI REJECTE ÍNACTIV FATALISME, BENQUE NOI ES COMPLETMEN CONSCIOS PRI LI ÍNFINITESIMAL MICRITÁ DE NOR TERRA IN LI COSMO. IT ES JUST TI CONSCIOSITÁ QUEL MOVE NOS REALISAR LI UNESIM NECESSITÁ TRANSFORMAR LI TERRA IN UN PARADISE VICE TRANSFORMAR IT IN UN LOC DE SUFRENTIE PER ACTIONES ÍNDIGNI DE HOMAN ENTES. NOI NE SENTI NOS DESCORAGEAT PRI TO QUO NOR ANTECESSORES MEY HAR ESSET, NI NOI ES ÍNJUSTMEN FIER PRI TO QUO NOR POSTERITÉ VELL POSSER DEVENIR IN LI PROXIM BILLION ANNUS: NOI ES FIRM RESOLUET FAR NOR DIARI DEVE, COMESURAT CON NOR FORTIES E NECESSITÁ POR FUTUR MUTUAL BENESSERE. NOI REJECTE CRUEL EXPLOTATION, BASAT SUR LI CLASSIFICATION DEL HOMES IN «SUPERIORI» TIRANNES E «INFERIORI» ANIMALES DE CHARGE, DE QUELCUNC PUNCTU DE VISE.

 

-184-

 

SI NOI ACTE IN CONCORDANTIE CON TI PRINCIPIES, NOI POSSE ELIMINAR EX NOR MENTES OMNI CUIDA PRI FUTUR VIVE, PROQUE SI NOI VA HAR FAT NOR DEVENTIE NU, IT VA ESSER SUFICENT IN TI CI MUNDE E IN LI PROXIM.

 

f.

Porque nor posterité mey haver un plu bon mental base por li realisation de ti programma, noi proposi que omni civilisat nationes del terra mey far un contracte, stipulant, que politic e religiosi historie mey esser docet partú in harmonie con li citat principies. Li evenimentes de lu passat deve esser tractat fro un purmen objectiv vispunctu, sin perpetuar li idés de odie, despection, glorie e venjantie in yun mentes. Li principies sub e posse sufficer a chascun homan ente ucunc sur li terra quam religion; quo concerne historie, infantes deve esser instructet ne repetir li erras de lor antecessores. Li idé «venjar se» deve esser eliminat de lor pensas. Li old tabules e totems vell dever esser plazzat respectosmen in museos, e li homanité vell dever comensar un NOV VIVE con levi cordie, sin ínconvenient hasta, excessiv eforties e li stupid desir constructer nov Babilonic turres.

 

(19) Si noi posse portar ti simplic factes al comprension del homanité, tande, egal ca noi es blanc o brun, noi posse realisar omni ideales de homan felicie, quel noi singulmen seque in diferent vias, proque noi tande va devenir vermen conscios pri li facte que ESSENTIALMEN noi credet li sam cose e desira atinger li sam scope. Nor regarde pri vive talmen va devenir vermen cosmic.

 

(20) Ti COSMIC VIDE de nor position in li munde de fenomenes, de nor relationes a nos self, ad altres, e al Creativ Energie, va automaticmen auxiliar nos de omni MALU, ad saver, li animal atributes con queles nor material córpor chargea nos e tira nos ad infra al animal sfere, rendiente nos conscios — SI NOI CEDE — haver fallit, «transgresset» o «peccat».

 

(21) Talmen noi va devenir líber. Mutual extermination de nationes e individues, sub quelcunc pretext ne va plu esser necessi quam precie de esser classificat in un superiori sfere de consciositá.

 

Trad. E. W.

 

-190-

 

COMPLET GRAMMATICA DE OCCIDENTAL

(2-esim continuation)

 

III-esim Capitul: DERIVATION

A. Temas derivatori

1. Tema primitiv

On obtene li tema primitiv de un parol per omission del desinenties; si un parol have nequel desinentie, it self es su tema primitiv con poc exceptiones indicat in plu infra.

 

Exemples de derivation del tema primitiv: (parol:) glacie, (tema:) glaci-, (derivates:) glacial, glaciatri, glaciero, glacin, glacios; (parol e tema:) cav, (derivat:) cavitá; (parol:) trottar, (tema:) trott, (derivates:) trottero, trottuor; caler, cal-, calid, calore; capir, cap-, capaci.

 

Con li tema primitiv denominal (it es de substantives, adjectives, pronómines e numerales) es juntet li sequent sufixes nominal, it es teles queles forma nómines: -ach, -ac-i, -ade, -age, -al, -al’a, -an, -ant, -ard, -ari, -ari-o, -ari-um, -astr, -at, -atr-i, -at-u, -cunc, -en, -ell, -ent, -er(-a, -o), -eri-a, -eri-e, -es, -esc, -esim, -ess, -ess-a, -est, -ett, -ia, -ic, -ic-a, -ic-o, -ide, -ie, -ier, -il, -il’, -in, -in’, -ism, -issim, -ist, -it, -ite, (-li), (-men), -n, -oid, -on, -or-e, -os, -ott, -plic, -tá, -té, -uch, -un, -uor, -ut.

 

Ultra tis es usat con li tema primitiv denominal li sufixes verbal (enumerat ci con li adjuntet desinentie -r del infinitive): -a-r, -ea-r, -esce-r, -ett-a-r, -ica-r, -ifica-r, -ija-r, -ill-a-r, -isa-r, -iza-r.

 

Al tema primitiv deverbal (it es de verbes) es juntet li sequent sufixes nominal: -ac-i, -agi-e, -al’a, -ard, -er, -eri-a, -eri-e, -ett, -id, -il, -ist, -or-e, -uor.

 

Al tema primitiv deverbal es juntet li sequent sufixes verbal: -ach-a-r, -ett-a-r, -ill-a-r, -ott-a-r.

 

Quelc substantives de latin orígine finient per li sufix -tá have un tema derivativ finient per -tat, por li derivates per li sufix -iv, p. ex.: autoritá, autoritat-iv; paritá, paritat-iv; qualitá, qualitat-iv; quantitá, quantitat-iv. Li suffix -iv es juntet ordinarimen al tema perfectic, do ti temas finient per -at es ci regardat quasi quam temas perfectic (vide in infra li articul 3). Altrimen por li parolformation per altri sufixes li vocale -a del suffix -tá es ejectet: autoritá, autorit-ari; homanitá,

 

-191-

 

homanit-ari; necessitá, necessit-ari; pietá, piet-ist; pro-prietá, propriet-ario; sanitá, sanit-ari; vanitá, vanit-ari. Lu sam es valid por paroles finient per -tá queles es derivates in latin, ma ne teles secun li sistema de Occidental: (a) tema finient per -tat: caritá, caritativ; facultá, facultativ; (b) tema finient per -t: etá, etos.

 

Li max mult substantives de grec orígine have un special tema derivativ: p. ex. li grec substantives con li tema flexional finient per -ma (dogma, plural: dogmas) have un tema derivativ finient per -mat- (dogmat-ic, -ica, -ico, -icism, etc). Tel paroles de general usu es: aroma, astma, clima, dogma, drama, emblema, enigma, flegma, prisma, problema, programma, schema, simptoma, sistema, tema; poy li substantives plu special o plu rar: anatema, axioma, cataclysma, derma, diaphragma, erotema, ex[anth]ema, (ana-, dia-, epi-, mono-, penta-, tele-)gramma, idioma, magma, malagma, paradigma, phantasma, plasma, pneuma, pragma, rheuma, soma, spasma, sperma, stigma, struma, trauma. Precipue remarcabil es li formationes per -oma, significant tumores e úlceres: atheroma, -tosi; carcinoma, -tosi; glaucoma, -tosi; sarcoma, -tosi etc.

 

Scientic grec paroles abstract, finient in -se, -sie, -x (-cs), -xe (-cse) e -xie (-csie) forma li tema derivatori por li adjectives etc, mutante -s in -t (-x in -ct), e sovente li nómines de actor forjettante li suffix -ic del adjective: ana- (cata-, para-)lyse, -lytic (ma: -lysar); anti- (hypo-, meta-, paren-, syn-)the-se, -thetic; apoca-lyp-se, -tic; apo- (dia-, ec-)stase, -static (anc scrit, ma falsmen: exta-se, in vice de ecstase), apostat; aske-se, -tic, -t; ataxie, atactic; cateche-se, -tic, -t; chloro-se, -tic; empha-se, -tic; ellipse, -tic, epilep-sie, -tic; gala-xie, -ctic; gene-se, -tic; here-sie, -tic; hypno-se, -tic, -tisar, -tisero, -tism; narco-se -tic, -tisar; neuro-se, -tic; phrene-sie, -tic; poe-sie, -tic, -t; prophyla-xe -ctic; sarco-se, -tic; symbio-se, -tic; syntax, syntactic. Precipue remarcabil es li formationes sequent: dia- (pro-)gno-se, -stic, -sticar; energ-ie, -etic (ma anc: -ic); phanta-sie, -stic, -st, -sma, -siar; theor-ie, -etic, (ma anc: -ic).

 

2. Tema presentic

Li tema presentic (nominat anc tema verbal) es sempre identic con li presente del indicative; do on obtene it per omisser li desinentie -r del infinitive. Existe solmen du exceptiones:

 

-192-

 

li verb «esser» forma li indicativ presentic accurtat es, in contra que li tema presentic es regularimen esse-; li verb «lassar» have un particuloid form lass por significar per it li hortative (cp. capitul VI, parte F). Adplu existe li tri verboid particules (defectiv verbes) mey, ples, vell por formar li optative, resp. li precative e conditionale (cp. VI, F).

 

Al tema presentic es juntet li sufixes -bil, -da, -ment, -nd, -nt, -t. Exemples: guvernar, (tema presentic:) guverna-, (derivates:) guvernament, guvernant, guvernat; payar, paya-, payada, payament, payand, payant, payat, payabil; registrar, registra, registrada, registrament, registrant, registrat; esser, ess-, essent, esset.

 

Quelc particularitás concernent li tema on mey comparar che li sufixes -bil, -da, -ment, -nd, -nt in li parte B, articul 1 del present capitul.

 

Li tema presentic es anc usat quam verbal substantiv, indicant un singulari eveniment, un curt, simplic action o su causa: lucer, luce; mancar, manca; meriter, merite; mover, move; pensar, pensa; peccar, pecca; usar, usa. Li verbes finient per -ir forma ti verbal substantive presc sempre per -ie o solmen per -e e ne per -i: dormir, dormie; finir, fine; mentir, mentie, (pro)posir, (pro)pose.

 

Si on vell har obliviat, per quel del tri vocales (sufixes formativ) -a, -e, -i, li presentic tema es finient (e pro to anc li presente, li infinitive de un verb etc), in ti casu on retrova it facilmen per derivates, queles on conosse p. ex. ex distantie on retrova distant, dista, distar; ex diferent o diferentie o diferential on retrova difere, diferer; ex existentie on retrova existent, existe, exister; ex provenientie on retrova provenient, proveni, provenir etc. Anc per li tema perfectic e su derivates on posse reconstructer li tema presentic, quam es demonstrat in infra in li sequent articul.

 

3. Tema perfectic

Li suffixes -ion, -iv, -or, -ori, (-or-ia), -ura e quelc vez anc -bil es adjuntet al tema perfectic; ti ci es trovat secun li

 

Regul de Wahl

 

in li maniere sequent:

 

On omisse li final -r (del infinitives in -ar e -ir) o (li final) -er (del infinitives in -er):

 

si li ultim líttere es un vocal o li consonant mollat n’, on adjunte -t;

 

-193-

 

si li ultim líttere es -d, -r, o -g (li ultim precedet de -l- o -r-), on muta it a -s;

in omni altri casus li rest es li tema perfectic.

Exemples: (a) ilustra-r, ilustra-t; fini-r, fini-t; tribu-er, tri-bu-t; distin’-er, distin’-t; (b) vid-er, vis; currer, curs; mulg-er, muls; merger, mers; (c) adopt-er, adopt; detect-er, detect; sculpt-er, sculpt; miss-er, miss; opin-er, opin.

 

Ex ti temas es format li international paroles: ilustrat-ion, ilustrat-iv, ilustrat-or; definit-ion, de-finit-iv, in-finit-iv; (con-, dis-)tribut-ion, dis-tribut-iv, distribut-or; distin't-ion, distin't-iv; vis-ion, divis-ion, provis-ion, divis-or, provis-ori; ex-curs-ion, curs-iv, curs-ori; muls-ion, e-muls-ion, (e-, im-, sub-) mers-ion; adopt-ion, adopt-iv; detect-iv, detect-or; sculpt-or, sculpt-ura; miss-ion, miss-iv; opin-ion.

 

Ulterior exemples regulari:

 

(a) lava-r, lava-t, lavat-or, -oria, -ura; purga-r, purga-t, purgat-ion, -iv, -oria; expedi-r, expedi-t, expedit-ion, -iv, -or; (at-, con-, dis-, ex-, sub-)tra-er, -tra-t, -trat-ion, -iv, -or, -ori; mo-er, mo-t, motion, motiv, motor, motori; secre-er, secre-t, secret-ion; devo-er, devo-t, devot-ion; su-er, sut, sutor, sutura.

 

(b) -d … s: clud-er, clus, conclusion, ex-clusion, ex-clus-iv, in-clus-iv; led-er, les, lesion;

 

-r … s: (ad-, co-, in-)her-er, -hes, -hesion;

 

-rg … rs: (abs-, de-)terg-er, -ters, -tersion.

 

(c) profess-er, profess, profess-ion, -or, -ura; (con-, de-, in-, ob-)struct-er, -struct, -struction, -structiv, -structor, -struc-tori, -structura.

 

Ínregulari tema perfectic es propri al verbes sequent: ceder, cess; sider, sess; verter, vers; tener, tent; venir vent; sentir, sens. Exemples: cession, (suc-)cessor; session, (pos-) sessor, (pos-)sessiv; (de-, ob-, re-)tention; (inter-, sub-)ven-tion; sensori, sensibil.

 

Li tema perfectic sol es anc usat quam verbal substantiv, indicant li resultat de un action; exemples: legar, legat; resultar, resultat; tribuer, tribut; fluer, flut; voluer, volut; extraer, extra(c)t; scrir, scrit; aplauder, aplaus(e); miscomprender, miscomprens(e); responder, respons(e); currer, curs; producter, product; etc.

 

In mani casus li tema perfectic sol es anc usat quam absolut, ne resultativ verbal adjective con signification ne passiv,

 

-194-

 

ma sovente reflexiv: polir, polit; distin’er, distin’t; devoer, devot; aperter, apert; confuser, confus; cluder, clus; compleer, complet; absoluer, absolut; inverter, invers; resoluer, resolut; secreer, secret; suspecter, suspect, etc.

 

Ti temas perfectic usat quam nómines posse formar derivates quam altri nómines, do ne solmen con li sufixes: -ion, -iv, -or, -ori (-or-ia) e -ura, ma anc con altri suffixes: absolut, absolutism, absolutist; invers, inversitá; polit, politesse; scrit, scrituore; secret, secretario; tribut, tributar, tributari.

 

Li tema perfectic aplica se solmen in li derivation; li conjugation es sempre regulari, quam es monstrat in li IV-m capitul.

 

Existe quelc antiquat latin temas usat quam tema perfectic, i. e. con li sam sufixes, sin haver in Occidental un tema presentic; p. ex.: nat- (= nascet, ma ne usat autonom, etsí existe li parol scientic «innat»), nativ, nation, natura; perfect (= perfat), perfection; caut (— circumspectios, prudent), cau-tion; fact- = fat de far (li substantive «fact» have un poc altri signification), factor, factura. A ti temas perfectic apartene li temas alongat del paroles con li sufix -tá (p. ex. autoritá, autoritat-iv; compara li precendent articul l pri li tema presentic).

 

Li derivates del tema perfectic es trovabil in presc omni lingues europan, ne solmen in li romanic, ma anc in li lingues germanic e slav. Sammen quam per li derivates del tema presentic (vide li ultim alinea del precedent articul), anc per li derivates del tema perfectic li tema presentic es reconstructibil, si on vell har obliviat li vocal formativ del tema presentic. Talmen on posse trovar per conversation: conversar, per decoration: decorar, per addition: addir, per petition: petir; per caricatura: caricar, per garnitura: garnir, etc. Si li derivate international ne contene un tal vocal, p. ex.: adoption, adoptiv; fraction, fractura; conductiv, conductor; activ, action, actor etc, on intercala inter li thema primitiv e li finale -r del Infinitiv un -e-: adopter, fracter, conducter, acter. Comprensibilmen es apartmen a memorar ti casus u li tema primitiv es mutat por obtener li tema perfectic, p. ex.: adhesion, adhesiv de adherer (ne adheser), colision de colider (ne coliser), cursiv de currer (ne curser) etc secun li punctu b del regul de Wahl. To demonstra que che li derivates del tema perfectic del verbes in -er ne existe un absolut renversibilitá. Solmen ti derivates del tema presentic indica li factic vocal

 

-195-

 

formativ del verbal formes. Pro to p. ex. del adjective «cursiv» on ne posse deducter un infinitive «curser» o «curger»; solmen ex li international paroles current, (con)currentie on posse inferer li just form currer.

 

(Continuation seque)

 

Remarcas general al Complet Grammatica

Noi ha recivet divers communicationes pri li capitules till nu aparit del Complet Grammatica (CoGra).

 

In unesim on ha criticat li sistema del phonetic transscrition. Nu, noi vell har preferet usar li fonetic sistema fundat de Passy e propagat del Association fonetic international. Ma to trovat tipografic obstacules, pro que nor printería ne possede quelc signes de ti sistema, e pro que lor fabrication vell esser tro custosi. Li usat transcrition es un compromiss inter divers directives, inter queles esset li max guidant li desire conservar max possibilmen li pronunciation del lítteres in Occidental. Pro to noi devet prender p. ex. [y] por li consonantic i, in contra que in li scientic transcritiones on usa [j] o un elevat i. Lu sam es valid pri li s sonor, expresset in li CoGra per [s], scienticmen per [z], e pri li s surd [ss], scienticmen [s].

 

In plu on ha criticat li grand contenete de detallies del CoGra, un objetion quel noi ha previdet ja in li prefacie sur li págine 149 e 150; yo repeti que mi Complet Grammatica es un etimologic grammatica del vivent lingue international e ne un «fundament de Occidental». Quande noi va haver un complet Radicarium con presc omni derivates apu li radicas, con indicationes de particularitás in pronunciation e flexion e anc con un suficent númere de exemples por li aplication del pronómines e particules, tande on va posser restricter li contenete del grammatica forsan a un ters o mem minu mult. Ma to va esser possibil solmen si li unesim edition del Radicarium va esser exhaustet.

 

Du letores ha criticat anc li strict aplication del historic ortografie; nu solmen ti ci es til nu clar preciset. Ma por contentar li adherentes del «simplificat» orthographie, noi va efortiar dar in un separat parte del V-m capitul un clar sistema de un general simplification del orthografie.

 

Un liste de quelc rectificationes e amendamentes al partes ja aparit del CoGra va esser insertet in un del sequent numerós de Cosmoglotta.

 

Li redaction de Cosmoglotta va continuar publicar li present Complet Grammatica (in amplore de circa 120 págines) anc in li sequent annu e vole finir it ante decembre 1930.

 

Al prefacie del CoGra yo deve junter que un del colaboratores de mi ovre esset anc senior magistre A. Z. Ramstedt, advere ínconscient; nam yo ne posset atinger su activ colaboration, ma yo profitat mult ex su «Okzidental-Kursus in 10 Lektionen», quel va aparir bentost. In plu yo ha scrit: «Li colaboration de ti ci seniores (i. e. Deminger, Pigal, de Wahl) esset pri quelc articules tam grand, que yo esset quasi solmen li organisator del colaboration». Ma mem to ne es plenmem just; li organisator esset li Central Oficie e precipue su director senior Pigal. Yo esset solmen li «catalisator».

 

K. Janotta.

 

-196-

 

DUPLIC CONSONANTES

Pos mi articul pri duplic consonantes li Redaction remarca (nr 64, pg. 159), que li proposit de mi metode have li desavantage, que on sovente ne save li límite u scrir un, respectivmen du consonantes. To sembla me miscomprendet:

 

Mi consilie es conservar li duplic consonantes solmen ta u ili in li fundamental paroles marca li accentuat curt síllabes, p. ex.: bass, cassa, curre, masse, canne etc e in li altri casus (p. ex. u ili es sequentie de assimilation) usar li simplic consonantes, do abassar, acomodar, amassar, comun, colaborar, irational, alotria, adition etc, do con li acurtat sufixes: co-, di-, e-, i-, su-, tra-, sive li plen formes: conmetter, inregulari, exfoliar etc, quo por li inerudites e orientales certmen es mult plu facil.

 

E. W.

 

Response.

In cert casus noi ne posse evitar li historic scrition, p. ex. in «psychic»; do noi scri anc «chronica», e consequentmen: aphel (de ap-hel), physica, chlorophyll, diphthong, rheumatic. Ma si noi ja es quasi obligat scrir historicmen li paroles de grec orígine, noi ne posse renunciar li historic orthographie in li classic paroles anc de latin origine, quo implica un aplication plu abundant del assimilation del prefixes e de duplic consonantes.

 

Li usatores de Occidental demanda li recomandation de un unitari elaborat sistema. Noi preliminarimen ha proposit solmen por experiment in Cgltta li historic (etimologic) ortografie, quel es preferet anc del scientie e quel presenta ne tant hesitationes quam li fonetic scrition e quel confirma anc li assertion pri li linguistic valore cultural e pedagogic de Occidental. Comprensibilmen ne solmen inerudites, orientales e propagandistes ma anc scientistes posse preferer li formes: colaborar e conlaborar (vice collaborar), inregulari e iregulari (vice irregulari), inmediat e imediat (vice immediat), inpossibil (vice impossibil), afix (vice affix), ilegal (vice illegal) etc.

 

Advere li paroles asimiliation, asociation, asecuration etc tamen per li simplic scrition have quam supposition que li parlante save que to es composit paroles e que ci li son s es pronunciat fort e ne leni quam in li parol isolar. Ma tal saventies por li comensant ne es necessi pri li scrition per ss: assimilation etc. Do anc ci li consequentie vell far recomandabil scrir: accomodar etc apu assimilar, sam quam chronica etc apu psychic. In céteri li sense de F adition (= «ad-ea-tion») es un altri quam ti de addition (= «ad-dation»).

 

E. P.

 

-197-

 

Replica.

It es comprensibil, que li latin scolat persones posse haver quelc base in li latin scientic ortografie, ma anc ta ne un absolut, si on ne vole arivar che Latino sine flexione. Nam, si pro «psyche» (un vermen scientie grec parol) noi scri «chronica, chlorophyll», tande proquo ne anc schola vice scol e chaos vice caos, o praesident vice president, coelibatu vice celibatu etc.?

 

Ma ci it acte se pri un altri question, pri assimilation in li composition per prefixes, quel seque complicat regules, li aplication de queles on ne posse postular che omnidial noviformationes. Nov paroles, quam p. ex. a-curt-ar, a-grandar tande vell esser accurtar, aggrandar etc.

 

Por trovar li rect via on vell dever aplicar du divers regules por classic e por nov paroles.

 

Li question de un L. I. ne es un question purmen linguistic-scientic ma in altissim gradu politic e social. Li modern e proxim futur témpor apartene al tecnica. Li grand masses de persones ingageat ci ne es latinistes, mem si noi vell abstraer pri li proletariatu. Ma con ti factor on deve calcular, proque li proletariatu in grand parte va esser li usatores del L. I.

 

Pro to anc li palliative, quel «permisse» usar al non-latinistes li simplificat ortografie sin duplic consonantes e desfacil regules de assimilation, es ínusabil. Un tal «permission», quel stigmatisa li minu instructet quasi quam inferior e tolerat, es un ofense. Per tal metodes on subtene li ínvisibil mur inter li classes, queles Occidental vole destructer per su structura. Un altri situation it es, si li simplic regul es oficial e li complicat formes con assimilation es «permisset» al latinistes. Ili certmen ne va considerar ti «permission» quam offense.

 

Noi deve vider clar: li conservation de omni antiquat latin traditiones es solmen un fenomene transitori, quel va desaparir, quam monstra nos omni lingues in divers stadies de progress. Anc li foren scientic paroles es adaptat al stil national (I fisica, idrofobia, S inlicito, conmensurabil). Do tam plu un tal metode es permisset e mem postulat in un lingue artificial. Ma just pro to li lingue international deve esser apartmen caut ne tro rationalisar e scientificar li lingue, ni quam Ido in plu logistic rational metode ni quam Latino sine Flexione in tro historic. Noi deve ducter salv nor nave inter ti Scylla e Carybde, per omni forties salvante li autonom vivent marcha.

 

Til nu in li question del assimilation e duplic consonantes noi ha sequet li absolut libertá. Ma si on prefere strict directives, on deve electer li max bon por li majorité.

 

E. W.

 

-198-

 

Duplica.

Noi crede que li philanthropie in li economisation del duplic consonantes sembla esser misplazzat. Occidental ja have li duplic consonantes e it ne vell esser mult facilisation si on nu usa 20/100 plu poc paroles con duplic consonantes.

 

Con sam jure on posse demandar que li lingue international ne mey far diferentie inter lenes e fortes: b : p, d : t, pro que p. ex. ínerudit germanes sovente ne posse distinter les in foren paroles; in fact on ja ha constructet tal projectes de lingues.

 

Quam ja communicat, noi da libertá in li supra mentionat question de orthographie till definitiv decision, quel, secun consilie de sr. de Wahl, mey esser fat per li Academie. Ma ja nu noi peti omni letores communicar nos, esque ili prefere li plu historic scrition o un simplificat secun un sistema consequent a elaborar.

 

E. P.

 

CHRONICA

SCHWEIZERISCHES GUTENBERGMUSEUM — MUSÉE GUTENBERG SUISSE, un elegant e reputat revúe de historie del printeríe e del pressa, bibliofilie e bibliotecas, annu XV, nr 3, sub titul «Das Problem der Weltsprache» e con traduction in Occidental publica un alegoric descrition ex li plum de su director Karl J. Lüthi. Il scri: «Secun li libre del libres in li epoca del homanité primitiv omni homes usat un lingue. Poy venit li babilonic confusion del lingues … Depos ti témpore li ardent desir ad unité in lingue e scritura, quam un bell reverie, es audit in omni regiones e témpores del mortales. Venit li lingue latin e conquestat li tot munde de erudites por mult secules; e ancor hodie it trona quam lingue de eclesie in li sant liturgies, es audit in omni quin continentes, tamen sin esser comprendet del popul. In recent témpore nascet un serie de lingues auxiliari: Volapük, Esperanto, Ido, Occidental. Li revúe Cosmoglotta, redactet in Occidental, quasi un latin adaptat al modern témpore, es nos tre familiari. … Un simpatic caracteristica de Occidental es to que su vocabularium es extraet del modern lingues vivent, sin arbitrari formes, sin inventet regules. Per to li creator de Occidental ha recreat nor comun heredage perdit e il ha dat li direction, al scope, a un lingue auxiliari bentost comprendet del homanité …».

 

INTER NOS, nr 2, raporta que un lettre, partialmen in Occidental, ha aparit in LITERARY GUIDE, octobre.

 

LA CHRONIQUE ARTISTIQUE, Paris, 7 septembre, in su rubrica «Ce qu’il faut savoir …» (Quo on deve saver) comensa inserter un serie de articules propagatori e instructiv, intitulat «L’ Occidental, une langue auxiliaire de comprension immediate» de sr L. Ravasse.

 

LA CHRONIQUE ARTISTIQUE, 5 octobre, continua publicar Occidental presentante partes del grammatica (articul, substantive, génere, adjective, verbe).

 

-199-

 

LE QUOTIDIEN, Paris, 7 septembre, sub titul «Langues auxiliaires», continua discusser, insertente lettres de nor colaboratores sr G. Bohin e sra J. Colas.

 

LE POLYGLOTTE, Nancy, octobre, scri: «Noi ha studiat li divers projectes de L. I. e noi constata que Occidental have un tant evident superioritá que noi ha decidet presentar a nor letores textus in ti lingue, creante un nov rubrica: «Lingue international», redactet de sr Director G. Bohin. To es un ulterior demonstration que Occidental denove fa digni li discussion del L. I. in organes queles ha tornat dors al problema, pro que till nu on ha presentat solmen li ínsuficent solution per Esperanto.

 

Ulterior articules por Occidental ha aparit in: LA GAZETTE COMMERCIALE, Paris, 12 octobre, de sr L. Ravasse, L’ AVENIR IMMOBILIER, Paris, 21 septembre, de sr L. Ravasse; LE PROGRÉS DE BORDEAUX, de sr Herpin; LE NOUVELLISTE DE LA GUADELOUPE (Antillas) de sr avocat Lara; LE JOURNAL, Paris, 16 septembre; L’ OUEST.

 

AD. CREUX: Stenografie DUPLOYÉ POR OCCIDENTAL, Editoría: Occidental-Buró Chapelle-Vaud, Svissia. Precie: 1 fr. sv. — Noi recomanda ti brochura a chascun occidentalist quel ja es customat usar li sistema Duployé in lingue national, i. e. specialmen in frances. Li autor, philolog Ad. Creux, es conosset anc quam adaptator de Duploé por Ido.

 

E. P.

 

DEUTSCHE ZUKUNFT (german futuritá), Heide, 15 octobre, in su suplement DIE FRIEDENSFRONT (li front de pace) publica un articul «Esperanto als Provisorium!» de Dr. Walter Borgius, i. e. del autor del libre «Auf dem Wege zur europäischen Sprache?» (Sur li via al europan lingue, Liebheit & Thiesen. Berlin 1910). Dr. Borgius trova que li via de reciproc concurrentie inter li sistemas de L. I. ne ducte al fine. Il qualifica ti combatte quam nociv e proposi un convention adopter Esperanto quam provisori ma unic lingue international. Al erudites il consilia «sacrificium intellectus» e honorar li old lingue de Zamenhof (?). — Nu to es just li sam propose quel sempre es repetit del propagandistes de Esperanto. Esque li scientistes e li ductores del public vive va exaudir si nu li siren-apelles veni fro sr Borgius? Solmen un lingue quel, ultra esser sat facil por li popul have li necessi qualitás intrinsic e per to anc li protection del linguistica, va superar li obstacules. Solmen tande omni «concurentie», quel pacifist Borgius abhorre, va esser eliminat. Li autor labora ja duant annus sur li dominia del L. I. Forsan, pos plu profund studie del occidentalistic conceptiones e anc de modern ovres scientic pri li social e psicologic fundament del lingue, il va arivar a perspectives plu optimistic. On ne posse declarar que li solution del problema ancor ne es actual, per argumentar que li scientie ancor ne es sat informat pri li construction del lingue. Fatalmen, li mundlinguistes, till nu in majorité zelotes de artificial schematisme, imputat lor ignorantie linguistic al «scientie» e contentat se per aprioristic contemplationes e fantasmas.

 

E. P.

 

-200-

 

CORESPONDENTIE

Occidental e li laboreros

Noi recive li sequent epistul de coidealist Kurt NEUMANN, laborero, Görlitzerstr. 35, Dresden (Germania):

 

«Li printages inviat de vos arrivat bon e yo di vos mi max cordial mersias. Nu yo ha comensat studiar profundmen li grammatica e li general essentie de Occidental, e yo posse dir, que yo continua ti ci labore con grand joy, proque yo vide in quel excellent maniere Occidental solue li problema de un interlingue occidental. It es evident que Occidental in curt témpore va suppleer li lingue angles in li trafic international. Naturalitá, inmediat comprensibilitá por erudites e por homes conossent modern lingues, analitic e curt formes — to es li avantages queles Occidental va dar al homes. Li sistemas Esperanto — Ido nu va esser por tis queles ne posse sequer li via del modern evolution, e queles vola in li ration-vacui spacie.

 

Vu questiona me, quo yo pensa pri li assertet desfacilitá de Occidental por laboreros. Yo va dir vos mi opinion. Unquande yo ha expresset in un articul li opinion que Ido es plu facil quam Occidental. To es un erra. Occidental da nos (secun mi opinion) li avantage, que it satisfá li psicologic conditiones por li aprension de un lingue plu mult quam li artificial sistemas. Yo save per experientie que on posse explicar a un simpli laborero li formes «yo va esser, yo vell esser» plu facilmen quam «me esos, me esus»; yo save, que il va comprender plu rapidmen «It va esser un dom» quam «Esos domo»; yo save que novicios sovente traductet «Me devenas esar» vice «Me esos».

 

Si noi parla pri li desfacilitá del duplic consonantes, noi anc deve considerar, que solmen un minorité del homes es capabil aprender lingues, e que un grand númere de homes nequande va posser aprender foren lingues pro noncapabilitá mental. Nequi va postular de ili li conossentie de foren lingues si ili mem ne posse usar corect lor matre-lingue. Ergo anc li rect conossentie del lingue international va esser restrictet ye un númere de homes proportionalmen micri. E por ti homes anc li duplic consonantes ne va esser un grav obstacul; ili va esser por ili un medie exercir li correct scrition de foren paroles in lor matre-lingue. Anc to es un grav fact: Occidental es un medie de erudition specialmen por homes queles posset visitar solmen li elementar scol e queles desira acquisiter alquel gradu de erudition. It va esser li latin del povres.

 

In li nov annu yo va provar fundar un societé por Occidental in nor cité e va comensar propaganda e instruction. Esque vu vole haver li amabilitá publicar que yo desira corespondentie general e exchange de illustrat postcartes?

 

Mi cordial salutationes al occidentalistes de Vienna

 

vor Kurt Neumann m. p.»

 

Adaptabilitá de Occidental por filosofic temas.

Professor Dr. A. R. NYKL, Universitate Chicago, Oriental Institute, scri nos:

 

-201-

 

«Yo ha recivet li copie de manuscrite del excellent traduction de mi «Universal Ethics» por Cosmoglotta. It monstra me un perfect comprension de mi pensa e anc li facil adaptabilitá de Occidental al expression de filosofic discussiones. Vu apen vell posser dar me un plu bon pruva del practicabilitá de Occidental quam ti traduction, quel, quam yo nu vide, va atin’er un tre grand númere de persones queles vell haver dificultás pri angles pro li idiomatic expressiones».

 

Occidental por usation universal

Professor Dr. Princessa Margarethe ANDRONNIKOW-WRANGELL, membre del Direction del «Deutscher Akademikerinnen-Bund» (German Federation de Universitatanas) da li sequent judicie pri Occidental:

 

«In li interesse de un plu bon intercomprension yo considera un lingue international quam tre desirabil. … Li lingue electend in omni casu va dever egardar max mult possibil li necessitás del vast publica. Conform a ti fundament li lingue deve esser facilmen comprensibil, regulari e simplic. Occidental sembla me esser tre usabil por ti scop, pro que it es ínmediatmen comprensibil a omni educat hom e fa dispensabil li interpretationes tam tedant in congresses. Con plesur yo va recommendar Occidental in academic circules.»

 

Seniora Dr. Andronnikow-Wrangell, un conosset chimica in Germania, esset delegat al Congress de «International Federation of University Women» in Genéve.

 

Li autor de «Cosman» adhere a Occidental.

Sr Paroco Helmut MILNER (Studentengasse 6. II., Brünn-Brno, Tchecoslovacia), li conosset autor de «Cosman», un remarcabil project de L. I., quel in su essentie ja es tre proxim a Occidental, scri al Occidental-Union:

 

«Tre estimat seniores. Sub li impression del Esperanto-exposition, yo have li honore declarar, que yo adhere a Occidental precipue pro practical motives. Li exposition ci in Brno-Brünn ha convictet me, que reform-amical mundlinguistes deve sempre plu mult acter por un rational via, sur quel li Lingue International posse victoriar. Altrimen Esperanto va barrar li evolution e li lingue angles va ganiar. Yo ja es membre del club «Federation del amicos del Lingue International Auxiliari» (FEDERALIA), directet de sr J. Kajš. Con salutes coidealistic estimant

 

Helmut Milner m. p.»

 

Noi cordialmen gratula sr Milner pro su decision fat pos profund studies de Occidental. Su action ínegoistic, sacrificios e nobil mey esser un exemple avigilant por omni non-occidentalistic representantes serios de L. I., por queles li grand idé commun es plu grav quam divergenties de opiniones in questiones secundari.

 

E. P.

 

Vide li du combattentes! Esque on ne vell regardar les quam fratres?: li un es li unesim defensor de lu nov; li altre es li ultim defensor de lu ancian.

 

Paul Lauterbach.

 

-202-

 

OCCIDENTAL LINGUE NEUTRAL

«LA NOVA EPOKO», monata organo de Sennacieca Asocio Tutmonda» (Li nov epoca, mensual Organ de Anational Association Universal) in continuationes reproducte in Esperanto li russ ovre de Ernest Dresen: Historie del mundlingue (Tri secules de serchada), traduction de N. Hohlov, general redaction de N. Nekrasov. Sr de Wahl in nr 46 de Cosmoglotta ja recenset li russ originale e indicat quelc erras general pri linguistica e historie del L. I. e special pri Occidental. Un parte de ti mancas ja es emendat in li Esperanto-traduction. Tamen anc ci noi trova li difamatori assertion, etsí expresset minu emfaticmen, pri politic caractere de nor movement.

 

Li 10-esim continuation in li nr 72 de «La Nova Epoko» tracta li historie de Occidental finient per li phrase: «Li occidentalistes tendentia contraposir su sistema, quam representant del westeuropan cultura, a Esperanto, quam lingue de osteuropan e asiatic barbares e bolshevistes.» A ti assertion noi denove deve responder que ni li redaction de Cosmoglotta ni un official representant del Occidental-Union ha expresset un tal absurd opinion.

 

Noi declara que Occidental quam lingue international naturalmen ne es ligat ni a un politic, filosophic, religial, national, rassic, continental, ni a un altri tal idé, sammen quam chascun national lingue, e anc Esperanto, posse esser usat por ti o altri scopes. Pro to anc eventual enunciationes partisan de occidentalistes es a considerar solmen quam lor privat opiniones ma ne forsan quam general programma del Occidental-movement.

 

Occidental quam lingue international es basat sur li international paroles. Ma tis, pro li dominant position del europanes (e americanes) in li international traffic, es precipue de orígine euramerican, i. e. Occidental, apartmen latinid, pro que li europan cultura es basat precipue sur li cultura de Rom. Do, Occidental, in prim, es un lingue international, e ne solmen un lingue europan o un nov-latin project, quam Dresen classifica. Occidental have anc elementes de orígine non-europan secun quant ili es international.

 

Anc li esperantistes ne posse negar li fact que lor lingue pro li sam natura del coses es preponderantmen europan e latinid. Noi ja demonstrat plur vezes (p. ex. in «International o romanic» e «Occidental e Mundlingue» nr 57) que Esperanto sin visibil argument have latin o «westeuropan» elementes u Occidental have german o «osteuropan» elementes e que ta ú Esperanto ne es europan, it anc ne es «oriental» o «plu mundlingue», ma grotesc arbitrie!

 

Do li denigrationes de Dresen have null factic fundament, ma es solmen demagogic reclam-paroles por capter ineptes e es ne apt por aquisiter serios adherentes del commun idé de un lingue international.

 

In li ovre de sr Dresen es insertet specimen-textus de mult lingue-projectes recenset, inter ili p. ex. de Nov Latin Logui, Novial, Novam etc. Ma li articul pri Occidental, benque sat long, ne contene un tal textu in Occidental. Probabilmen on time que li general superioritá de Occidental per to vell esser demonstrat in maniere battent in ocules.

 

Red.

 

-203-

 

LITTERATURA

Pro principie

Un parábol

 

Un old senior incontra du púeres queles es implicat in un vehement rixa de strad. Il raffa un del altru e questiona pro li cause del conflicte. «Il ha dit, que il va pincear li nase de mi sestra. E to yo ne posse tolerar in null casu» dit li ataccante. «Yes, ma il ha provocat me dir to» cria li altri. Li old senior con atention regarda li unesim púer e finalmen il replica astonat: «Quo to significa? Yo ya conosse te, tu ya es Tommy Wilde e tu ya have null sestra». — «To es ver!» criat li miniono, «yo combattet ya solmen pro li principie».

 

Adversarios de Occidental ne cessa fanfaronar que li lingue international deve esser constructet sur logica, li alfabete deve esser absolut fonetic etc. Ma quande on prende sub lupe li sistema bonimentat de ili, on posse constatar que lor objetiones es solmen un van disputa pri principies de ne existent coses.

 

E. P.

 

Anecdotes

Li avar-generos rey. Christian VII, rey de Dania, durant un de su viages in li extrania residet anc quelc dies in Venezia. Un véspere in un soaré exquisit che li doge on ludet un farao tre altmen. Li rich patricios venezian e altri distint gastes mettet tre considerabil summas in lor cartes; solmen li rey de Dania mettet nequande plu mult quam un ducate. Omnes esset astonat pri ti bass riscage e quande finalmen li doge self ne posset evitar monstrar su astonament pri to, que un rey de Dania ne risca luder plu altmen, Christian dat li bell response: «It es li moné de mi popul! Qui have licentie tractar it frivolmen e riscar it in íncert lude?»

 

Li doge opinet ti egard quam exagerat che un monarch; Christian tacet, ma ínmediatmen pos to il anunciat «va banque».

 

Li bankero, tre astonat pri un tal extraordinari exclamation del rey considerat quam avari, con consternation tornat li cartes; pos quelc tornas li cart del rey ganiat li tot respectabil banc.

 

Nu Christian frigidmen dit al conludentes: «Ples prender Vor moné seniores!» Quande on ha fat to, il inclinat se, posit

 

-204-

 

li epoles sub li marmor-table pesós de pecunie, renversat it talmen que omni ducates tintinant e cliquettant rulat sur li suole, e tande il dit con reyal-fier condescendentie: «Ti bagatelle por li domesticos. Un rey de Dania posse renunciar pri un tal gania.»

 

Rud contra rud. Li filosof e matematico Descartes unvez esset invitat a un banquette de un rich nobilo, qui esset conosset egalmen pro su rudesse quam pri su povritá spiritual. Li diné opulent gustat bonissim al erudite. «Ih», criat li hósped, «yo ne hat pensat, que li filosofos es tal gurmandes». «Ples ya ne creder», respondet Descartes, «que li natura producte li bon coses solmen por li stultones».

 

Trad. Dr. Mell

 

Salutation chines

Quande chineses incontra unaltru, ili sucusse se self li manu. Ti maniere de salutation es extrem plu higienic e plu prudent quam li nor.

 

Esque noi ja ha questionat nos pro quo noi reciprocmen sucusse li manus. It es un more profund inradicat con tre antiqui orígine. On scrit mult pri it, ma solmen poc homes ha ocupat se pri li higienic látere de nor form de salutation. Experimentes in laboratorias ha monstrat que li manus es fort transportatores de infectiones. Li palm sovente tepid-humid da al bacteries mill occasiones por propagation e transmission. Adplu mult homes sternuta o tussa in li dextri manu, sin saver it. Per to on transporta li bacteries sur li calid palm u ili propaga se, constituente fonte de mult maladies. Támen noi con plesur nomina nor secul quam ti del higiene. Si noi vell sempre plu egardar e observar quo noi tucha per li manus, tande noi vell timer dar li manu al altres, pro infecter nos e altres. It esset more, que li president del Uniat States da li manu a omni visitantes del Albi Dom, queles in mani die venit ye milles. President Coolidge ha abolit ti custome. Forsan pro causes higienic? Lass nos sequer le e adopter li form del salut chines, per sucusser li propri manus. On quelc vez joca pri li chineses. Támen noi mey considerar, que in mani coses noi posse profitar de China, li land con li antiqui cultura.

 

Trad. E. P.

 

Eigentümer, Herausgeber und Verleger: Occidental-Union, Sitz: Mauer bei Wien. Verantwortl. Schriftleiter: Ing. E. Pigal, Liesing b. Wien. Druck: Milan Nedvídek, Tábor

Comments (0)

You don't have permission to comment on this page.