#SUPLEMENT AL KOSMOGLOTT
## PARTE SCIENTIC-LITTERARI
## (IN OCCIDENTAL)
## Nr. 6 1926
###Li "micri tormentes" del Continente.
de Sent M'Ahesa.
Autorisat traduction de E.W.
Noi glob-trotteros save que amicitá apartene al coses qui reste nos refusat. It es ver, ye vezes it tucha nor via, quam spíritu condamnat ad absentie de córpore; anc nos ínconstantes incontra homes - e probabilmen plu sovente quam al assiduos - vers queles noi have li sentiment: ili vell posser esser nos proxim, plu proxim quam companies de viage o camarades. Ma ante quam ti saventie pri nos e ili comensa devenir realitá, noi subitmen sede in un tren de ferrovia o balansa sur li ocean. Noi self es astonat, fórsan anc melancolic; Ma strangimen noi nequande questiona nos pro quo noi departet. Noi senti: talmen vole it nor fate. - Quo resta nos de ti traviventies, es apen un memorantie (nam memorantie vive de to quo un vez ha esset realitá): noi possede solmen li saventie pri un possibilitá del vive, quel ha perdit se ye etern, quel ínretornabil, fantomic, revatri e ínfinitmen seductent desapari ante nor ocules.
On asserte, que mem un scarsi realitá es sempre ancor plu quam li max feeric reva. Li realitá consola li globtrottero, quande il comensa devenir elegic. Il save: partú, exceptet fórsan in li dominia del circules polari, saluta le li insignie de Thos, Cook & Sons; nov relationes resulta por il sempre del grand truppe del camarades de viage; ta il trova li persones qui have li sam marotte quam il, practica li sam sport, have li sam politic opiniones, curtmen dit il trova in ili samideanos de omni specie.
Nu it es un fact, que on trova sempre samideanos, quant it relate li grand essential coses del vive. Omni religiosi comunitás, omni grand politic partises pruva it. --
Li profund solitá del hom apari solmen ye li minimal bagatelles del vive. It es tre rar que persones senti tam simil que ili es in condition junt joyar pri micri coses; un poc plu sovent evente que ili suffre sub li sam coses.
Li fate esset benevolent e monstrat me, que in li berlinés corespondent del "Evening Standart" yo possede un de ti rar samedianos, un qui ne solmen comprende, ma qui mem posse "dir, quo yo suffre." Il ha exposit recentmen al astonat Londoneses, ye quant chascun hom multiplica li mesura de su terrestri tormentes, strax quande il abandona Anglia e viagea al continente.
Sub li joyosi e vermen modest titul:
"Alquicos quo noi fa plu bon"
il descri li experienties queles plu temporan o plu tard fa chascun. Il di:
"Quant yo save, Anglia es li sol land, u omnicos es fat rapid. Fórsan on have in li continente un equivalente por li proverbie "time is money", ma in omni cosu on ne acte secun it."
Yer yo hat ocasion inborsar ye li germanian banc in Berlin un extranian chec. Ad unesim yo recivet un fals information del portero, ascendet pro to in li suprem etage, de u on me misset de nov ad bass. Quande yo hat atinget li just departament, li senior, a quel yo monstrat li chec e passaporta, fat me scrir mi nómine sur li avers del chec; poy il comensat far noticies de mi passaporta.
Yo ne save, ca su noticies relatet li color de mi ocules o mi scarsi capilles; fórsan il ha notat anc to. Yo timet que il va postular de me 2 fotos - un postulation quel on sovente incontra in Germania - felicimen il ne fat it. Quande il hat tranquilisat se pri mi identitá, il prendet li chec, dat me un numerat foliette e indicat me un altri section u yo devet reciver mi pecunie. Yo recivet it pos har atendet 28 minutes secun li horloge. Li tot procedura ha durat circa 3/4 hores. (In Anglia 3-5 minutes).
Circa samtant it dura si un banc Parisan paya un chec. Yo opine que ti chec viagea tra li tot dom, e es regardat de un dozene de officiarios, chascun de queles tande scri alquicos in un libre.
In Italia it es ancor plu mal, nam ta in general on ne paya tam facilmen ye checs. Yo presentat un tal che li banc de Genua, a quel it esset avisat, e recivet li information que li banc paya checs solmen a persones conosset personalmen. In van yo presentat mi passaporta. Si un amic ne vell har prendet sur se mi chec, yo vell har restat sin pecunie.
Ti precautiones sembla esser absolut ínutil; nam ye angles bancas evente minu frauderíes quam in altri landes. Sur li continente on intra in un post-oficie con anxiant sentimente in li cordie, proque on nequande save, quande on va de nove surtir. Recentmen yo acompaniat un amic qui havet a expedir un mandat telegrafic in un Berlines Portu-oficie. Li oficiario besonat por to precis 36 minutes. Advere it esset un plu complicat procedura quam in Anglia, proque it semblat que de chascun paper il fat pluri exemplares.
Li passion ye pluri exemplares de tal documentes reye partú sur li continente. In Francia, on deve, si yo memora bon, plenar e subscrir 4 formulares de un contracte, ante quam on posse reciver gas o electric luce. In Germania chascun inhabitante deve notificar se che li policie, e ye mutation de domicilie plenar 4 identic formulares in li buró de policie del anteyan e del nov domicilie. Il posse esser felici si il atinge abandonar un del du oficies ante un hor.
Ti ínsuportabil tormente, quel un minu obedient nation nequande vell tolerar, es supposit servir al policie por trovar malfatores. Ma tal persones naturalmen ne presenta se, por queles it es desirabil restar ínconosset al policie; ili risca it, si on va decovrir les o ne. Ili exposi se al minu grand dangere por escapar li plu grand.
Li sistema de notification, sammen quam li systema de passaportas, servi solmen a dissipar témpore e indignar li bon citeanes. Naturalmen ti formalitás da ocupation a mult plu o minu meritet oficiarios, e to es probabilmen li cause pro quel ili dura exister. In general on posse dir, que in Anglia li vive aferic developa se con duplic rapiditá quam in Francia o Germania. Inter clocca 11 e 4 in li City es fat samquant labor quam in Berlin o Paris inter 9 e 7. Un simplic epistul in London adveni plu rapid quam un express-epistul in Berlin. Un german tren rapid fa admaxim 35 angles miles per hor. Li misterie de ti diferentie secun mi opinion consiste in to, que on nequande ha organisat Anglia. Noi mey esperar, que it nequande va advenir.“
Probabilmen solmen poc anglesi letores ha credet a ti paroles: li max multis ne va har posset comprender que popules, qui ja tam long reye se self, ne vell esser in statu arangear li omnidial vive talmen, que it ne presenta tro grand postulationes al bon humor e patientie del cive.
In li statal economie, on audi, deve esser economisat. On economisa pennies, ma li fortie de nerves del popul on dissipa a risibil van bagatelles.
Ye to astona Britannia!!!
In Scandinavia, in Anglia e in Svissia li oficies simila plu ye organismes quam a mort machines. In ti landes on have vacationes del „micri tormentes“.
On suffre naturalmen mut
1) pro gentilitá, 2) pro precaution, 3) proque on ne vell esser comprendet; nam li indigenes, logiant desde lor nascentie in lor propri límites es tro indurat contra li micri tormentes propri a lor lande, por far atention ye ili; naturalmen anc ili suffre ma ínconscientmen. Si ili vell saver pri li gemes del forenes, probabilmen ili nequande plu vell dar les un visa.
Proque in chascun lande li picas de mosquitos del vive es de altri génere, un sovent change del lande es li max bon remedie. Si por exemple in li oriente on suffre del mal pavament on mey joyar pri Germania, u existe mult asfalte! Ti asfalt advere es horribilmen inombrat per li fantom del autorités.
Mi viages me ha instructet, que li excellentie de un institution totmen ne es un suficent cause por esser introductet in altri landes. Noi tucha ci ye obscur misteries del psiche del nation. In general on posse dir, que un popul, si in veritá it reye se self, possede ti institutiones, ye queles it opine se digni: Li mesure del personal dignitá de chascun hom (prendet quam representant del nation) expresse se in li hábitu del oficies e institutiones de comunication.
Totvez in li interesse de mult milliones it es regretabil, que Anglia e Scandinavia in ti micri coses ne ha hat plu influentie ye Europa.
Li cupés del ferrovias in Germania resona ye conversationes pri alt politica, ma ni un de ti sagi seniores vole chargear se ye li íncomoditá laborar pri li escartation de prescritiones e customes qui trubla al popul li conscientie del dignitá homan e in fine ruina it. Ci vell esser por chascun un vast camp por practic politica, por li expression de ver amor del popul, quel include omni partises. It vell dever valer li devise, que it es damage ye chascun German, por perdir su témpore in officies, o esser presset in omnibus o trenes subterran. Li angles ya ha atinget ancor plu: il viagea in li infim class in un wagon con puffat bancos, egal al 2. classe in Germania.
E quam chagrinant it es — ti puffa sur quel il sede, autorisa le a su illimitat astonation pri li statu sur li continente!
Trad. de Marius den Outer, Rotterdam.
Terre, bell vu esse, quande invelopa vos li supli texturas, queles Verne ha textet por vos, texturas quam de fin tendri-verdi seta con broderies de tendri-pictet flores.
Bell vu esse, quande Estive ha vestit vos con luxuosi sublimitá de smeraldi-verdore e auri-yelbitá e safiri-bluitá; quande il ha enturat vos con pesosi veles de harmonic colores.
Bell vu esse in li veste, quel Autun ha fat por vos, un veste, sur quel lude auri e bronzin colores, intra queles vivaci colores plen de tardi flores.
Bell vu esse, quande Hiverne ha ornat vos con un mantó de hermeline, ornat de brilliant juveles.
Bell vu esse, quande Vésper prende vos in su brasses e li dorme clude poc-a-poc vor ocules e signa pace-molli lineas sur vor facie.
Bell vu esse, quande Nocte fa fluer li luce de su argenti corn súper vos e li astres garda vos con ocules de amore.
Terre, bell vu esse, u vor fieri montes extende se til supra li nubes, u vor mares contene li amplitá intra landes e intra mund-parties; u vor forestes fa regardar li fortie e li sublimitá e li luxuositá del inruptet natura.
Bell vu esse con vor suavi montetes, con vor placid planes, con vor affabil lagos.
Ma lu max bell vu esse in li colaboration del Creator e del hom, quel es vocat por far de vos un paradise.
Li Creator ha dat le li possibilitás por ti paradise. Quande omni homes vell esser sagi e vell voler!
Ex „EENHEID“ 9.9.26. Folie semanal por spiritual e social fluenties.
Versiones in Occidental secun li Rubaiyat de Omar Khayyam.
Iram del roses ne existe plu, Jamshid con su boccal es nu — necú, Ma rubi vin anc hodie tu trova E roses florea ancor partú.
Ti die nos mill roses fe rendir, E anc mill altri roses demolir. Li storm qui li verne inaugura Ha anc pilliat richesses de Ophir.
O lass it flar! Perir va omnicos Quo es structet de homes laborós. Null forti mures e null turres posse al solitari anim dar repos.
Si por du dies yo, un mann líber, Un poc de pan e vin va posseder, Pro quo yo deve obedir un altri, Qui anc es hom mortal o fe esser?
No — veni, mi carissima, lontan, Ta u nequi es sclave o sultan, U se jardines e desert incontra! Adío, Mahmud, tu rey Persian!
Un árbor, quel me posse ombra dar, Un libre e un cruche e tu, mu car, E paradis deveni li deserte, Tant paradis quant yo va desirar.
Quo vide in li mund li viator? Un mar de sand e revas sin valor. Lu unic bon, quel nos es dat in vive, Certmen es old vin e yun amor.
Grand sembla to, quo ne es atinget, Ma micri omnicos ja recivet, Fata morgana es ti bell visiones, Quo in felici hores noi videt.
De ti tragedie, quel nu es nor, Noi ha videt un micri part ancor. Li fin del drama Ille save soli, Qui es Actor e Scen e Spectator.
A. Z. R.
Printeria A. Elken, Reval, Estonia, Varblase 5