FRASEOLOGIE DE OCCIDENTAL
-1948-
JAN A. KAJS
ANTEPAROL
Chascun lingue have su propri fraseologie. Anc Occidental ne posse carir it. Li fraseologies del lingues national es plen de idiomatismes, queles ne es desirabil in Occidental, si it vole esser simplic e clar por omni nationes.
Si yo interprende li elaboration del fraseologie de Occidental, yo fa it pos sequent considerationes:
1. Mi matrin lingue tchec apartene al max concret lingues; pro to yo ne besona timer, que yo va esser seductet de mi matrin lingue ad usar locutiones abstract e abstrusi.
2. Mi compatriote Jan Amos Komensky (Comenius) ha esset un del prim pioneros del comun lingue, constructet sur li base latin. Per mi modest ovre yo vole manifestar li devotion de mi nation a ti grand cosmopolitano.
Benque yo labora in li interlinguistica presc 50 annus, tamen yo ne pretende har fat un ovre "intuchabil” e definitiv. Yo va esser content, si it va servir quam base por un complet fraseologie, composit de pluri competent persones. Mi labor vole esser solmen iniciativ.
Jan A, Kays.
LI SALUTATION
Bon die, senior {seniora, senioretta) !
Bon matin!
Bon vésper!
Esse bonvenit!
It joya me vider vos.
It fa me joy vider vos.
Deposi li mantó.
Mi tot familie saluta vos.
Mersí por li salutes. Yo reciproca les.
Yo ne va obliviar transmisser li salutes.
Bon success!
Standa bon!
Yo saluta le multvez.
Amico Josef saluta vos.
Yo recomenda me a vor familie.
Bon nocte!
Adío!
Til revide!
Bon viage!
Al fortunosi revenida!
Reveni bentost!
Deo mey acompaniar vos!
LI VISITA
Alqui frappa.
Intra !
Ples excusar me, si yo trubla vos per mi visita.
Yo tre joya vider vos.
Vu es tre afabil que vu rememora me.
Vu ja long ne esset che nos.
Yo ha esset quar semanes in viage.
Ples sedentar vos.
Ples deposir.
Ples deposir li chapel e baston.
Qualmen vu standat depos que noi ne intervidet?
Ja long yo havet li intention visitar vos.
It es ja long quande yo havet li plesura vider vos.
Yer yo ha esset che vos intentente visitor vos, ma vu ha just surtit (exeat).
Yo tre regreta que yo ne ha esset hem.
Ples far me li honore dinear con nos.
Vu es tre afabil, ma yo es ja invitat.
Hodie yo hasta, altrivez yo va restar.
LI TÉMPORE
Quel hora es?
It es just hora tri.
Deci horas quaranti quin
Esque yo va venir in just témpore?
It es tro temporan
Yo atende le in omni moment.
Ye quel hora vu va venir?
Hodie pos midie, pos quar horas
To eveni omnidie.
Hodie o deman, secun vor plesentie.
Li témpor se divide in secules, annus, mensus, semanes, dies, hores, minutes e secundes.
Un secul es cent annus.
Un annu have deci du mensus, quinanti du semanes e tri cent sixanti quin dies.
Un seman have sett dies, un die have duanti quar hores, un hor have sixanti minutes e un minute sixanti secundes.
Li mensus januar, marte, may , julí, august, octobre e decembre have trianti un dies, li céteris trianti dies.
LI TEMPE
Qual tempe es hodie?
Hodie es bell (tempe).
Qual april-tempe!
Ples prender parapluvie.
Esque vu opine que li pluvia va durar long ?
It posse durar quelc hores.
Li storme comensa.
Li atmosfere es insuportabil!
Li termometre indica quin gradus.
It es vermen frigid.
It frige. Yo frige.
It es nebulosi.
Li nebul es tre dens.
On ne posse vider un altru.
Li tempe comensa lucidar se.
Just apari li iris.
Li vente calma se.
Audi vu li tonnerada?
It es grand caliditá; it causat li storme.
It grela. It nivea.
Li grelada ha damageat li árbores.
LI INCONTRA
Bon die, senior (senioretta, amico, amica)!
Qualmen vu standa?
Mersí por li question, yo standa tre bon.
E vu?
Anc yo es content, nam ultra li dolore del cap e dors e un poc trublat digestion yo es san quam un pisc.
Vu resta sempre li old jocon.
Mersí por li compliment. Nu di, amico, esque on posse demandar de nos esser trist in li actual misere?
Yo consenti, nequi posse esser tam cruel. Apropó, yo ne ha videt vos depos du mensus; u vu ha esset celat?
Yo viageat. Yo esset in Italia, Francia e Anglia.
Yo invidia vos, yo ne posse far me un tal plesura.
Proquo ne? It ya ne custa mult.
It ne acte se pri li custa, ma pri li témpore. Yo es atelat a mi labor quam un cavall a su carre.
To es mal, car amico. Vu deve desatelar, nam ne solmen li labor, ma anc li creation es necessi. Ma noi sta sur li strada babillante quam du linguardas. Si vu hasta, yo va acompaniar vos, o noi posse ear al parc e sedentar nos ta sur un banca.
Yo consenti. Lass nos ear al parc por juir un poc li tranquilitá. Yo espera, que in li present hora li frequentie in li parc ne es tro grand.
Ne hasta tant. Yo apen posse tener li passu con vos.
To es mi custom. Yo vive in constant hasta.
Pro ti laudabil custom vu ne va haver li témpore mem por morir.
Atention! Auto(mobil)!
Mersí. Traversante li stradas on nequande es tro atentiv.
Hodie es un grand frequentie anc in ti ci perdit parte del cité.
Li vive es variant. On nequande posse predir, quo va evenir.
IN LI PARC
Vi, noi es ja in li parc. Noi posse sedentar nos sub ti tilie.
It ne es tilie, car amico, secun mi conossentie it es un acere.
Yo deve confesser mi mal conossenties botanic. Yo ha nascet in un cité povri ye árbores. Atende, esque yo va divinar li specie del árbor ye li dextri látere. Esque it es un betul?
Fallit, amico. Li betul have blanc cortice e su branches ne cresce tam direct ad supra. It es un pople.
Yo ha opinet, que li pople es ye li levul latere. Dunc quel árbor it es?
It es un carpin. It have tre dur ligne e su specific pesa es tre grand, almen secun mi experientie.
Secun vor experientie?
Ves. Ad saver, quam puer yo ha recivet del patre quelc battes per un tenui carpinin verge, ma ili esset tre pesant.
It sembla, que vu esset sovente battet.
Yes, yo admisse it con fieritá. Nam quell decent púer ne merite li batte?
Ma, permisse me constatar, que omni battes esset van.
It es possibil. Ma omnicos es van, dit li sagi Salomon.
Vu vermen ne es enoyant partnero. Esque noi posse incontrar nos denove?
Si vu desira, deman.
Bon; u?
Forsan in li café de Opera. Ye quel hora?
Ye hora deci-sett, si it convene vos.
Me plu convene ye decisett e trianti.
Decidet. Deman in li café de Opera ye hora deci-sett e trianti minutes.
Apropó, quo fa li seniora vor marita ?
Mersí, ella sempre have alquo por far in li menage e deve circumsaltar li infantes. Felicimen illa senti se in su element inter li infantes.
Esque vu merite un tal bon fémina?
To es anc mi question.
Ma noi deve separar nos. Adío! Til revide deman!
SUR LI STRADA
Ples excusar, senior, quel strada ducte al Plazza del Liberté?
Vu deve retornar un poc e prender li duésim strada a levul. Per it vu va atinger li Plazza del Liberté.
Mersi, senior.
Con plesur!
Excusa, Senior. Quel es ti grand edificie?
It es li musé folkloristic.
Mersi, yo va visitar it, nam li folklor tre interessa me. E quel es ti dom a levul?
To es li Anglo-american bank.
Ta yo deve incassar un chec e exchangear li moné. Yo deve anc comprar un guid-libre, nam sin it On ne posse orientar se.
Sur li Plazza del Liberta vu va trovar quelc librerias, u vu posse comprar, quo vu desira.
Mersi, senior, vu es tre afabil.
Vale necos.
Por me yes.
IN LI LEGUMIERA
O, vu have un bell legumiera, senior Rapat.
Ne tam bell, quam yo desira haver it.
Quo vu cultiva ci in ti bed calid?
Yo ha just semat un poc de latug, poy cauliflor, tomates, selerie e cucombres.
Sur ti bed vu ja vide li spinace, quel on posse colier.
Ples dar me un demikilogramm de it.
Vu posse obtener anc li latug, it have ja bell capes.
Vermen. Ma yo va venir deman, nam yo prefere li legumes frisc, ne marcid.
Bon, ples venir deman, yo va conservar por vos bell capes.
Yo va recomendar vos, a mi vicinas.
Mersi, seniora. Yo va esser felici possente servir vos max bon e talmen conservar
me vor favore.
E quo vu have ancor?
In li proxim seman yo va haver li unesim cucombres.
Ja in li proxim seman? Si yo ne erra, vu ha dit, que vu ha dit, que vu just ha semat les!
lt es ver. Ma yo sema chascun duesim seman, por haver sempre frisc legumes.
Yo vide, que vu comprende vor artise. Ma tolmen vu have sempre mult labor.
Yes, nor profession exige mult pena. Ma it have su bon lâtere. On nequande posse cader in li pigrita.
Ma, anc mult labor posse esser nociv.
Si on labora con plesura, it ne posse nocer.
Vu prende li rect postura al labor.
Yo ne cuida ca it es rect o ne, ma yo trova mi felicie in li labor e to es lu
principal.
Yo ne solemen ha videt bell bedes, ma anc audit bell e sagi paroles. Pro to yo va avenir denove.
Ma vu ancor ne ha videt mi flores. Ples ear con me a ti ta parte de mi jardin.
Yo es stupefat per tant bellesse. Ma yo deve venir altrivez por vider omnicos. Hodie yo retardat me. Dunc til revide.
IN LI FRUCTIERA
Yo es ravisset vidente vor jardin in plen florada.
Noi have ya li miraculosi mensu mai. Anc li arbores pervive li sesone de
amore. Esque vu audi li susurrada del apes? Li flores es plen de ti missageros
de amore.
Qualmen? Li picaci apes es secun vos li missageros de amoref Esque vu joca?
Absolutmen ne. Ili transporta li pollen e per it fructifica li flora. Sin ti transportation noi ne vell posseder fructes, o almen ne bell.
Ma quo eveni, si li apes transporta li pollen e per it fructifica li flora. Sin ti transportation noi ne vell posseder fructes,o almen ne bell.
Ma quo eveni, si li apes transporta li pollen de un ceresiero un ceresiero a un pomiero ?
It vell evenir necos, si li apes vell migrar sin un plan. Ma ili es, por talmen dir, rational. Si un ape comensa visitar cer resiero, it visita solmen ceresiero. Li apes, queles vu audi sur ti pomiero, visita solmen li pomiero tam long, quam ili trova nectare in li flores de it.
To es vermen interessant, Yo deve visitor un apicultor, quande yo va haver un poc de liber témpore.
Certmen vu va essér captet de un desir devenir apicultor.
Quo vu have ci, senioré Qual form va ha dat a ti arbores?
To es li metode de Lepage, de un frances jardinero. Il ha decovrit, que li branches declinat o horizontal es plu fertil quarm li vertical. Anc yo ha obtenet bon re-
sultates per ti metode. Ma li sam resultates on posse obtener per ordinari cordones, si on declina li branches, qualmen vu vide ci.
Anc ti form plese me. Si yo va alquande haver un jardinette, yo va cultivar arbores in ti form.
Si vu va procurar VOS un jardine, yo es sempre pret dar vos necessi consilies.
Mersi, yo ne va obliviar vor promesse. Si to ne va genar vos, yo va venir plu sovente por aprender aqué de vor interessant arte.
CHE UN APICULTOR
Bon die, senior Long.
Bon die, senior Brun. Quo vu adporta me?
Ante quelc dies yo ha esset che li jardinero Rich, quel ha mult laudat li labor del apes. Pro to yo resoluet visitar un apicultor por aprender alqué pri li apes. Esque yo posse esperar, que vu va ji témpore por informar me un poc pri ti interessant moscas ?
Ô, con plesura! Li apicultura es mi marotte. Ples ear con me & mi apiera.
Ha, quant apieres vu have!
Hoannu yo have solmen quaranti apieres inhabitat. In autun yo ha unit quelc popules, pro que li esset tro debil.
Quo significa “debil“ in li lingue apicultori?
Si un popul de apes pro alcun cause diminue se, noi di, que it es debil. In contrari casu, si li popul de un apiere have mult membres, noi di, que it es fort.
Esque vu ne time aprokimar se al apiere?
No, mi apes es mansi, Yo ne tolera long témpore picaci apes in mi apeira.
Esque vu nihila li picaci apes?
No, yo solmen exchangea lof matre.
Esque it es ver, que Ïi apes conosse lor patron?
Yes e no. Ili conosse le pro que il tracta les clementmen. Il accede les quietmen, il ne fa bruida, il aperte e clude li apiere pianimen, il ne accede les ante li storm, il evita les si il suda, o si il ha trincat alcohol.
Talmen ili conosse su quietité, ili percepte su psychic fortie. Ma ili ne posse conosser le quam un person, nam ili ne es quam un cane o gallina, quell posse vider le chascun die. In li estive li apes vive admaxim six semanes. Circa du mill apes nasce e mori chascun die. In li es dunc inpossibil, que chascun ape veni in contact con li apicultor por posser conosser le.
To es interessant. Vu di, que chascum die nasce circa du mill apes. Ma yo ha audit, que in hi apiere es solmen un ape-matre. Dunc qualmen it es possibil?
Li matre fa necos altri quam posir oves.
Li ovreras dé la preparat nutriment, quell intra directmen in su sangue. Solmen
telmen es possibil su productivité. Ma, ples acceder al voliere. Ci on posse
vider, in qual statu es li apes. Si omnicos es in ordine, ik exvola rapidmen por aportar hem lor trovate. Si il es orfan, it es, si ii ha perdit pro aleun cause li matre, ili curre sur I ponte e tre poc cuida pri li recolte. Ples vider li apes con li corbettes sur ki gambesIi aporta pollen. To significa, que omnicos es bon, li matre ova e li yun apes nutri li covatura.
Quo porta ti apes, queles cade pesant sur li ponte?
Li pesant apes porta li aqua o li nectare. Noi have bell tempe e pro to un bon recolte. Lass nos spectar in li apiere.
Ho, ta es un tumultu!
Noi ha inlassat li luce, pro to ili es un poc trublat. Vi, in li cellules ja apari li nectare. Esque vu vide, qua brillia?
Yes. Yo mem vide li apes plenar li cellules.
Yo have ci un apiere destinat a mi propri studies o al demonstrationes. It have solmen un grand cellulage invitrat por posser observar li labor del apes de ambi lâteres.
Yo ja vide li matre. Ma illa ne es sol, yo vide mult de ili.
Vu erra, senior, it ne es li matre, it es li drone. Li dron es li ape masculin.
It es sin agullion e ne aporta li nectare. Li ovreras es feminin, ma lor sexual organes ne es developat. ‘Il neconosse li delicies marital.
Ma si existe solmen un fémina, to significa, que illa vive in polyandrie.
Tutmen ne. In contrari. Li yun matre men un marito quel paya su nuptial vive. Li matre es fecundat por sempre e devein vidua.
Pardon! Vu ha parlat pri un nuptial viage. Esque it vermen existe?
Yes, li juntion del matre con li drone eveni exter li apiere in li aere. Pos ti act li matre forjeta li drone e per to eraffa li intrallia del drone, quel cade mort al terra.
Vermen li vive de tal marito ne es invidiabil. Ma, esque yo posse vider li matre?
Yo sercha la. Vi, ci es illa!
Ho, ti es grand in comparation con li altri apes!
Vi, qualmen li apes nutri la.
Nu, yo ne es astonaf, que li apicultura ha devenit vor marotte. Anc yo es ja captet. Yo mersia vos cordialmen por vor amabilita.
Vale necos. It fa me plesura parlar pri li vive del apes.
Yo vell haver ancor mult questiones, Ma yo deve ja departer. Por hodie adio, senior Long!
Til revide, senior Brun!
CHE LI HORLOGERO
Bon die.
Mi compliment, senior. Per quo yo posse servir vos?
Yo vell besonar un horlogette.
Vu vell besonar... E pro quo vu ne besona it?
Ples excusar, yo veni de un land, ü on misusa li conditionale. Dunc: yo besona un horlogette.
Strax yo va monstrar vos mi horlogettes.
Yo va prender ti ci. Quant it custa?
Ti horlogette es bon, yo posse recomendar it vos. It ea (functiona) precis e ne es tro car, it custa solmen cent francs.
Bon. Ma yo have un old horlogette. Esque it vale li reparation?
Ples monstrar. Yes, mhm, li ressor es ruptet, on deve vicear it per un nov, li indicatores es curvat, ma li horlogette vale li reparation.
Quande it va esser pret?
Pos quin dies, nam yo deve anc regular it.
Bon. Quin dies yo va restar in li cite.
Esque vu besona alquo altri?
Yo vide, que vu es anc un optico. Yo besona un bi-lorniette.
Vi, un bonissim bilorniette.
Yes, it es bon. Quant it custa?
It custa solmen cent duanti francs.
Bon, yo compra it. Esque vu have bon oculares?
Ô yes, ples selecter secun vor ocules.
Ma, to es incredibil. Omni oculares es mal. O Ii levul, o li dextri vitre es mal.
To es explicabil. Presc chascun hom have un ocul plu debil, proté on deve
adaptar li oculares individualmen.
Ti ci oculare convene por mi dextri ocul, ma por li levul it es un pot fort.
Yo va cambiar li levul vitre. Ti operation ne dura long, vu posse atender.
Excellent! Nu yo es content.
Esque vu besona ancor alquo?
No, hodie yo besona necos.
Til revide, senior!
IN LI FERROVIA
Con (per) quel tren vu vole departer?
Con li matinal.
Li matinal tren departe ye hora six Tande noi have ancor suficent témpore.
Noi deve procurar nos li billetes.
Ü on posse reciver les?
Che ti fenestre.
Ma noi deve inregistrar li bagages.
Quel classe noi va prender?
Yo usa li triesim, ma yo lassa vos decider.
Lass nos prender li triesim.
Ples dar me du billetes a Geneve, triesira classe.
It es ja tempore intrar li tren.
Yo prefere cupé por nonfumatores.
Bon, yo va acomodar me.
Conductor, ples avertir me in li station de Basel.
Just noi ariva ta.
Li tren ha retardat se ye quin minutes.
Quam long noi va restar ci?
Duanti minutes, Nam ci li trenes crucea.
LI NAVIGATION
Capitano, quande vu va startar?
Con li proxim flut.
Quant custa li passage a Venezia?
Duanti francs.
To es tro mult.
Pies intrar in buré, vu va vider in fi printat afiche que li precie es egal por omnes.
Esque li manjage es incalculat?
Li manjage yes, ma ne hi vin.
Pos quant hores noi va esser in Trieste?
Circa pos deci quin hores.
Yo opine que por ti via noi va besonaï plu mult témpore.
No; null altri nave Pposse concurrer Con mi; li vapormachine have 200 HP.
Have vu mult passageros sur li deck?
Yes, mult.
De quel nationalités ili es ?
lt es franceses, italianes, angleses, slaves germanes, hispanes e americanes.
In quell hora es li flut?
CHE LI SAPATERO
Yo besona sapates.
Con plesura! Esque vu desira les con laces o con butones?
Yo prefere con laces.
De quel cute vu desira les: de bovin o de vaccellin?
Yo porta sapates solmen de vaccellin cute.
Desira vu les ja pret o secun li mesura?
Secun li mesura.
Dunc ples sedentar vos, strax yo va prender li mesura.
Ma ples ne far les strett e con duplic solea.
Yo va solear les simplic.
Yo have un pare de sapates quel deve esser reparat. Esque yo Pposse reciver
les bentost?
Yo va strax prender les in labor.
Ancor un cos. Li sapates quel yo porta un poc presse me.
Yo va metter li forme in li e lassar les quelc dies sur li forme.
Deman yo va misser vos li sapates.
IN LI PRINTERIA
Yo besona covertes, postcartes, facturas e lettre-paperes.
Con grand plesura yo va far it. Have vu li textus?
Yes, ci es mi actual printates, Ma yo desira plu modern types.
Yes, li types de vor printates es ja un poc arcaic. Vi nor modern types.
Bon, ti types plese me.
Quant pezzes de chascun printate vu besona?
De chascun un mill.
In quel colore vu desira les? Li normal es li nigri.
Yo prefere li blu. Esque it es plu car?
Ne tre mult. Ma on deve payar li lavation del machine quo custa circa quai francs.
Ples far it in blu. E quande it va esser pret?
In un seman.
Yo have ancor un petida a vos, senior. Yo nequande videt un printeria in labor. Esque vu posse monsirar it a me?
Con plesura: Ples intrar.
Vi, senior. Sur ti pupitre es un cassa. Forsan On posse nominar it anc altrimen. It have mult rubricas in queles trova se li litteres. To ci es un compostuore. Yo va demonstrar vos li compostion. In li levul manu on tene li compostuore e per li dextri on posi li literes in it. Talmen: Josef Vykoukal. Ples vider.
Interessant ! Ma li litteres es renversat, ili sta sur li cap. On ne posse bon leer it.
Pro quo on ne composi li litteres in position normal ?
Li “proto“ es tre simplic. Li litteres deve esser ,negativ“, dunc ili es inversi. Si on vell posir les sur li pede, on vell dever composter del dextri latere al levul e to vell esser incomod. Ma noi posse spectar li print-machines. Ci es un micri printmachine. Sur ti plate es fixat li comportura. Ti rule prende li incre de ti incriere e transmisse it a ti ci cylindre. Altri rules fricte li incre e poy colora li compostura. Ti plate adpresse li paper al compostura e li printate es pret.
Ci es un printmachine automatic. It ne besona servitora, nam it prende e deposi li paper self.
Admirabil! Vi, it ha stoppat. Pro quo? It ha finit su ovre; it ne have ci li paper a printar.
Vermen igeniosi. E ti grand machine, Esque it es li rotary machine?
No, yo possede null rotary machine. It es un simplic machine cylindric. Li principie de printar difere un poc del platprintade. Ci li papere posi se sur li cylindre e tim rlante sur li compostura, fa li print. It existe anc ti machines automatic, ma ili es tro car por me.
Yo ha mult retenet vos de vor labor, ples pardonar. Vor demstration ha esset tre instructive, yo mersia vos cordialmen por vor afabilita. Adio, senior!
A revide!
CHE LI TALLIERO
Yo besona un estival vestiment.
De quell stoff it deve esser?
Yo desira alquo lucid.
Yo posse presentar vos un elegant drapp.
Es ti sessin nov?
Ili es max recent e precipue ti ci es mult demandat.
Quant custa un metre?
Duanti francs.
Li precie sembla esser tro alt. (It sembla custar mult.) Esque vu have plu modic mustres?
O, yo peti; vi un drapp plu modic.
Li preterit muster please me plu; y ova prender ti. Quant custa li complet vestiment?
Circa du cent francs.
Bon, ples far de ti stoff.
Yod eve prender li mesura
Quande yo posse venir al prova?
Pos six dies.
Bon, it convene me . Dunc, til revide!
IN LI LIBRERIA
Yo desira un descrition de ti cité.
Ci, yo peti; it es li recent edition.
Ples monstrar me ovres in li frances.
Vi, romanes de circa duant autores.
Romanes yo ne desira; ples presentar me poemas.
Have vu li nov edition de Brehm?
Yo have solmen ancian editiones.
Ples monstrar les.
Esque vu desira li libre ligat?
Yes, yo prefere it ligat.
Ples adjunter li factura e misser me omnicos per vor servitor.
Esque vu desira ancor alquicos?
Yo desira haver un exemplare de Moravian Carst de Dr Absolon.
Per it yo ne posse servir vos; ti libre es exhaustet.
Esque on intente editer it denove?
O, yes, nam ti libre es sempre demandat.
Comments (0)
You don't have permission to comment on this page.