| 
  • If you are citizen of an European Union member nation, you may not use this service unless you are at least 16 years old.

  • You already know Dokkio is an AI-powered assistant to organize & manage your digital files & messages. Very soon, Dokkio will support Outlook as well as One Drive. Check it out today!

View
 

Cosmoglotta A 093 (feb 1934)

This version was saved 4 years, 11 months ago View current version     Page history
Saved by Dave MacLeod
on April 13, 2019 at 5:18:10 pm
 

COSMOGLOTTA   

 

Annu XIII  Februar 1934   NO 2 (93) 

 

TI NUMERÓ ES DEDICAT A IDO 

 

IDISTES ! UN ALTRI SON DE CLOCHE ! 

 

TIL hodie, Idistes, on ha presentat vos Occidental unilateralmen. Vu conosse nor idés precipue per li revúes Idistic, per li criticas de vor autores, per L. Beaufront, Noetzli, Ahlberg, etc., qui naturalmen videt li nov conception tra lor old deformation mecanistic.

 

In omni solution it existe argumentes por o contra. Por posser judicar objectivmen on deve audir li du cloches. Ma til hodie, Idistes, ne un sol de vor revúes ha exposit vos objectivmen li valore del solution proposit de E. de Wahl ; ili ha monstrat vos solmen quelc objectiones de detallies, ma li fundament self, li principies del lingue, on ha lassat vos ignorar. 

 

To esset ínevitabil ! Null redactor posset monstrar ti principies sin esser blamat del conservatores e editores, sin perdir su abonnates. Save vu que ancian e activ Idistes, mem presidentes de Ido-congresses, de Ido-Societés, es nu entusiast propagatores de Occ. Presc li demí del Idistes ha adheret a Occ. Crede vu que to ha esset possibil si li sistema ne presentat avantages mult plu important quam li quelc objectiones de detallies quel li Ido-revúes repeti sempre ? 

 

In realità, li valore del solution naturalistic es mult plu grand quam on fat creder vos. Si vu ama li verità, vu deve conosser nor argumentes. Exposir li principies de Occidental ne es possibil in quelc articules, nam li problema del lingue international es complex. 

 

Noi conosse vor objectiones contra nor sistema (nam presc omni Occidentalistes ha esset idistes) ma vu ne conosse nor argumentes. Un concordie es ínpossibil si vu es informat unilateralmen. Noi do demanda vos studiar Cosmoglotta durant ad-minim un annu. Noi anc recomanda vos studiar li brochura "Ido o Occidental" quel es inviat gratuitmen a omni Idist quel abonna Cosmoglotta por un annu, e quel es composit del sequent capitules : 

 

Doc. No 32 Li lingue international e li logica. — No 45 Li líttere K in li lingue 

international. — No 51 Quelc radicas de Occidental explicat. — No 56 Un justificat 

critica de sr. Meillet. — No 58 Lettre a un Idist. — No 61 U noi expecta li Idistes. — No 63. — Li derivates a evitar. — No 64 Un parol instructiv. — No 65 Qualmen Occidental es plu complicat quam Ido ! — No 66 Un erra pri li infinitive de Occidental. No 67 Pro quo li líttere c have 2 pronunciationes in Occidental. — No 71 Li obligatori finales in Esperanto-Ido. — No 72 Li simetrie in li lingue international. — No 79 Tabelle sinoptic del revúes interlinguistic. — No 82 Li sufixes de action in Occidental. - No 84 Li ínfelici nomine de Ido. — No 88 Qualmen li Idistes informa li yunes. — No 89 

Ancor li duplic consonantes. — No 91 Li antagonisme inter regularità e naturalità. — No 93 Ancor li nómine de Ido. — No 95 Li regularità del vocabularium international. — No 97 Li vin-beres es tro verd. — No 102 Li contractiones grammatical. — No 106. 

Li finale -ac in Ido. — No 107 Li principie de monosemie. — No 112 Li inutilità del sufixe -ig. — No 113 Li situation del lingue in 1908. — No 118 Noi es contra. — 

 

-17- 

 

 

NO 119 Lettre a un Idist, concernent li logica. — No 128 Julius Lott. —- NO 132 Li 

restrictiones mental de sr. de Beaufront. — No 133 Altruisme interlinguistic. 

 

Un grand parte del Idistes desira naturalisar Ido, ili vole corecter li fals departe de 1907, li regretabil base artificial de Esperanto. Eminent Idistes proposi inter altres : 

 

l. Suppression del obligatori finales —o e —a. 

2. Plurale per —s, quel es li maxim international. 

3. Suppression del finales verbal artificial -as, —is, -os. 

4. Adverbies per -mente o -men. 

5. Articul per li ; la essente repugnant avan masculines. 

6. Suppression del sufixes artificial heredat de Esperanto. 

7. Introduction del sufixe completmen international —ion. 

8. Suppression del nómine Ido, quel noce li propaganda e causa mocas. 

 

Nu ! omni ti ameliorationes es includet in Occidental. On posse dir que Occidental representa li quintessentie del ameliorationes desirat in Ido. 

 

Noi ne pretende que Occidental es perfect, ma noi save que si li practica monstra li necessità de correctiones, ti correctiones ne va esser impedit per li corsete íntolerabil del obligatori finales -a, -o, -e. In Espo-Ido, ti ameliorationes ne es possibil sin abandonar li principies self del lingue. Che li Idistes, malgré 10 annus de discussiones, li progressistes ne posset obtener li minim reforma de lor lingue pro que un sol change vell esser li comensa del fine. 

 

LI TRAGIC AVENTURA DE DU INTERLINGUISTES 

 

Desde li guerre mundal, li du maxim important organes del Idistes ha esset Mondo redactet de Per Ahlberg de Stockholm e Ido redactet de A. Noetzli de Zürich. Ambi revúes ne plu existe hodie ; lor desaparition marca li fine de du activitás paralel de quel li tragic fate deve servir nos quam lecion.

 

Durant 12-15 annus null homes ha expenset plu mult energie, moné e patientie por far triumfar Ido quam sres Ahlberg e Noetzli. Li subsignate, qui esset lor colaborator, posse atestar que lor ardore e lor devotion esset ínsuperabil, tam plu meritosi que li scientistes qui lansat Ido ne ocupat se pri su diffusion. 

 

Regrettabilmen che ti pioneros mancat li conossenties linguistic. Ili hat adheret a Ido pro que, quam sovent li non intelectuales (sr. Ahlberg esset policiero e sr. Noetzli tren-conductor) ili besonat li autorità oficial del scientistes ; e li sol titul "linguo di la delegitaro" dat les li necessi securità scientic ! Por ili, sr. de Wahl ne posset esser rect pro que il ne esset un scientist sat famosi ! 

 

On comprende do lor desestima por Occ. e lor astonament indignat quande ancian conosset propagatores de Ido e mem presidente de national societés adheret a Occ. Por ili to esset un fenomen íncomprensibil, un manovre... esperantic ! E naturalmen ili comensat ataccar Occ. publicante que su autor ne save parlar it !!! que it es impossibil a aprender. In curt, omni idiotic argumentes esset bon. E li protestationes de lor ex-amicos eat in li paper-corb ! To ne impedit que Occ. continuat progresser. Li du revúes perdit li abonnates, qui eat a Cosmoglotta. Sr. Noetzli plenat li ultim numerós de su "Ido" per li qualificationes de "linguacho" adressat a Occidental, poy cessat omni actività interlinguistic. Il ne volet adaptar se al nov conception del lingue international e preferet retraer se definitivmen in li silentie. Trist fine ! 

 

Sr. Ahlberg polemisat acrimen contra E. de Wahl e pensat salvar li situation per instigar li linguist (sempre ti santi exagerat respect del non-educat por li scientistes !) Jespersen al creation de un lingue basat sur li scientic linguistica ! Talmen nascet Novial. Ahlberg comensat propaganda por Novial ; ma abandonat del Idistes, e contrabattet del partisanes de Occidental, qui ne havet pena monstrar li ínnaturalitás e debilitás de Novial, sin adeptes, sr. Ahlberg e Jespersen ne plu posset far apparir "Mondo". Hodie on ne plu audi parlar pri Novial quel sembla esser abandonat mem de su propri 

autor, do mort-nascet. 

 

Con plu grand conossenties linguistic, o ad-minim un poc de instinct linguistic, ti du grand pioneros ne vell har perdit se in un mis-via u ili trovat un poc gloriosi fine.    R. Bg.

 

-18-

 

 

SUFIXES CON SIMIL SIGNIFICATION 

 

In su articul in Progreso No 93 sr. Matejka asserte que li divers sufixes de Occidental con simil signification deve desconcentrar li usator, e que li usation de tal sufix, quel plese le, ne es possibil, proque solmen un de ili posse esser bon e rect, i.e. natural, e poy il aducte un serie de fals derivat paroles, por demonstrar per ili su tese. 

 

Li idé que solmen un sufix posse esser li rect in chascun casu proque solmen un es 

natural es refutat per li fact que in mult casus li divers lingues usa different sufixes, p. ex. S. juventud, Cat. jovenesa, F. jeunesse, l. gioventà e giovinezza ; I. alt-ura, F. hauteur ; I. continuo, Prov. continuos ; F. assidu, Prov. assiduos ; S. amistad - amicità, 

amicage, L. amicitia ; Cat. amistança, Pg. amizade ; Pg. cebolal, S. Pr. amiguatge 

cebollar ; L. multitudo, Pr. molleza ; F. esclavage, S. esclavitud, A. slavery e in Cat. ambi : esclavitut e esclavatge. 

 

Ti poc exemplares mey suficer in ti curt articul. 

 

Nu li jolli baroc paroles format "just secun li leyges de derivation in Occidental" quam asserte sr. M. Unesimmen existe paroles absolutmen international til japanés. A null hom, forsan exceptet a un idist, vell venir li idé dir capitalario vice capitalist, o 

proletarité vice proletariatu. Ma mem un tal parol vell esser plu comprensibil quam li Ido-form proletariaro quel ne solmen ne existe in ni un lingue, ma mem ne vell posser exister secun li existent leges, proque li Ido-sufixe -aro ne existe necú, durant que omni suffixes de Occidental es realitás... e possede li rect sense existent in li natural lingues. Sr. M. va responder que -aro es adaptat L, -arium. quel have un sense collectiv. Ma to es un erra. -arium have solmen li sense de un artificial scientific collection : herbarium, aquarium, vocabularium, etc. etc. ! e to es altricos ! 

 

Quel normal hom va derivar del radica ''paroc'' (quel significa ja li person un 

parol parocario quel vell dever significar li sam person ! Si ja derivar li nómin e un person, on vell dever far to del parol parocia e derivar parociario ! Ma qui va far tal acrobateries ? Militariatu es fals. Yo ne posse bon preciser quo significa li Ido-parol militisteso per quel sr. M. traducte ti neexistent parol. Esque militarisme o D. Militärstand o Soldalentum o kriegerischen Geist. 

 

On do vide ci li precision del "logikala, logikoza, logika, segunlogika linguo Ido". 

Ma sr. M. trova que por Ido it es absolut índiferent quel de ti 4 formes on usa, ma a Occidental it deve esser despermisset usar ti o altri sufix son simil signification, p. e. povritá e povresse, etc. !! 

 

-ificar es un sufix purmen scientific, do "povrificar" vell significar li artificial metodic action per quel on fa povri un population. Capillalia ne significa Ido-hararo, F. chevelure, ni anc un collection de capilles (quo vell suggester li Ido-sufix) ma un desordinat amasse de capilles (p. ex. cadet ex un matrasse). 

 

Li signification del Occ. sufixes -eríe, -ie, -alu, -antie, -ore sr. M. visibilmen ne ha bon comprendet proque su compositiones afabileríe, clarie, mortantie, etc. es purmen fals composit. Quo vell significar mortantie in Occidental Mortar — D. töten, F. tuer, 

A. to kill, do mortantie vell dever significar li statu constant de un hom mortant alquem ! Un absurd. Sr. M. probabilmen ha volet dir morientie del verb morir F. mourir, D. sterben, A. to die, ma anc ti parol ne vell significar li idé del "morte" ma li statu del morient, e to es altricos. 

 

Ma paroles quam monoculon, comensation, morsion naturalmen on vell posser formar, 

e forsan in cert combination ili vell esser bon por preciser un special signification. Ma in general li combatte de sr. M contra tal parol have quam base un fals idé pri Occidental, it es que omni paroles, anc noviformationes. deve esser natural, i. e. ja exister in un del poc grand romanic lingues queles ha supervivet li grand lucta pri vive durant li latin témpor. In li creation de Occidental yo havet un mult plus humil scope, a saver : conservar li ja international paroles in lor natural form e ne barbarisar les. Ma to naturalmen in null maniere concerne li fortie del propri parol-creation secun li inmanent leges del lingue self, to sam quo noi vide in li exuberant particulari vive del richissim romanic, slavic e germanic lingues queles forma 

 

-19- 

 

 

constantmen nov formes con nov significationes, e chascun del parent idiomas ye su propri fasson e gust. Ti sam autonomie Occidental postula anc por su propri noviformationes, ma ne li jure defigurar antiqui commun possedage 

del europan popules, quel ínlegalmen ha usurpat por se Espo, Ido e li altri "mund- 

lingues".

 

Adplu li majorité del sufixes con lor preciset signification totmen ne existe in Occidental por instigar chascun hom del strad composir nov paroles por general usu, ma por posser comprender li sense del paroles composit queles es usat in nor standart-ovres e poy secuer li bon exemples de nor lingue-artistes.

E. de Wahl. 

 

-ATU, -ITÁ, -ITÉ, -ESSE, IE, -ERÍE 

 

Malgré li sovent explication de ti divers sufixes, li idistes sempre critica ti richesse, assertente que lor unic sufix -eso sufice por omni besones. Li sol du sufixes tre proxim in lor sense es -itá e -esse, e ci li usation es minu líber, ma preferibil li unesim, durant que li ultim es reservat sive por nuanciar li sense, o expresser un tre pregnant qualitá. 

 

Por ex. yunesse significa ne li qualitá esser yun ma li statu, témpor, etá, e to es altricos ! 

 

Richesse ne es li qualitá esser rich, ma li possedage. 

 

It es significativ que omni lingues ci usa un altri sufix quam ti quel expresse un 

qualitá. In ti romanic lingues -essa, eza, D. Reichlum ne Reichheit, Sv. rikedom ne rikhet, Holl. rijkdom, R. bohatsloo ne bohatosl, Tch. bohalstvi, etc. 

 

Esque al idistes nequande ha venit in mente li question pro quo ci un tal comun 

refutation del ordinari suihx de qualitá? Ma Couturat taxat omni national lingues quam ínlogic ! In fact ili es mult plu fin in lor psicologic distintiones quam C. 

pensat. 

 

Li finale -ie es destinat por abstractes de general signification, specialmen usat in grec paroles, e in derivationes del participie in -nt. 

 

On do ne va dir clarie ma claritá, ne liberie ma libertá, proque ci clarmen es visibil li qualitá esser clar, esser líber. 

 

Afabileríe es fals derivat, proque ci es clarmen parlat pri li qualità esser affabil, do afabilitá. Li suffix -eríe significa un maniere de acter : bigotterie, coquetterie, gronerie, 

pruderie, tricherie, cricrie, diabolerie, asinerie, etc. Li sam sufix in german -ei, -erei es sammen tre sovent usat in li sam sense : Schufterei, Lauferei, Lumperei, Teufelei, Eselei, Schweinerei, etc. Qualmen on ne posse distinter inter un qualitá e un activitá, es por me un enigma!! 

 

Ma ancor minu comprensibil es li confusion inter li suffix -atu e -itá. 

 

-atu nequande e necú significa un qualitá ! It significa un social institution, sanctionat tradition, per lege, p. ex. califatu, papatu, consulatu, directoratu, matriarchatu, celibatu, concubinatu, episcopatu, prioratu, majoratu, e in sense derivat, li circul de activitá in 

témpor e spacie. To es vermen altricos quam un qualitá. 

 

Li unic sufix -eso in Ido por omni ti different notiones es pur pauperisme e in omni casu contradi al multlaudat precision in Ido. 

E. de Wahl. 

 

LETTRE DE UN BULGAR 

Pos plur-annual studie de Occidental, yo definitivmen abandona Ido e adhere a 

Occidental pro que ti sistema es un marvelosi compilation del interlinguistica modern. It es li lingue quel aperte li porta al cultura modern. 

 

Yo esset un fervent Idist e yo credet que li principies de Ido e su logica esset qualitás queles ne posse haver altri sistemas. E sub ti influentie yo videt in Occidental un ortografie complicat, quel ne es conform al modern vive. Ma hodie yo deve corecter mi erra per mi adhesion al Occidental. 

 

Yo es slavo, ma malgré que yo parla un lingue non-romanic, yo posse dir que 

Occidental es plu conform a mi lingue bulgar quam li altri systemas de lingue international. 

Octobre 1933. 

 

Petro V. Dimitriev, Pleven (Bulgaria). 

 

-20-

 

 

 

Otto Jespersen e Edgar de Wahl. 

 

Inter li autores de lingues international, li maxim prominent e maxim discusset in li ultim deci annus es certmen Sres. Jespersen e de Wahl. It va esser interessant examnar quo li Interlinguistica debe a ambi e quel de ili ha max influentiat li altre. 

 

Quo li Idistes debe a O. Jespersen. 

 

In un articul publicat por honorar Sr. Jespersen, in su 60im. anniversarie (Ofical Buletino Sept.-Oct. 1930) Sr. S. Auerbach de Frankfurt resuma qualmen li grand linguist auxiliat Ido : "Si noi folietta, il di, li unesim tomes de Progreso, noi vide que Sr. Jespersen ne contentat se per indicar li grand lingual principies, ma que il anc ne desdignat colaborar concernent li detallies ; noi, Idistes, debe a Jespersen li remplazzation de sed per ma e li preposition an por mentionar du exemples." 

 

Sin voler diminuer li grand merites de Sr. Jespersen, noi va monstrar que, studiante li documentes del epoca, in realitá, on convicte se que de Wahl ha sempre plu bon presentit li max bon lingue international quam Jespersen self. Ne de Wahl ha sequet li idés de Jespersen, ma lu contrari es ver ! 

 

In facte, on ne posse negar li grand appoy quel Sr. Jespersen ha dat a Ido. Durant 20 annus li grand linguist danés ha servit quam scude al Idistes ; sempre ili utilisat su nómine in lor propaganda, ma ti apoy... esset precipue moral, plu quam linguistic. 

 

Si noi folietta li tomes de "Progreso" on constata in realitá que li colaboration de Sr. Jespersen al perfectionament de Ido ne ha durat long e que il havet poc influentie efectiv. Li ductores de Ido, Sres. Couturat e de Beaufront, sempre citat e emfasat li nómine del linguist Jespersen quam protector de Ido e in sam témpore ili efortiat escartar li radical reformes proposit del sam Jespersen, til quande ti-ci demissionat quam president del Ido-Academie e cessat collaborar a "Progreso". 

 

Li principie del maxim grand internationalitá. 

 

Sin dúbita, li consilies de Sr. Jespersen che li comité del Delegation in 1907 ha esset decisiv. On conosse su principie quel ha servit quam base por li labores del Comité : Li maxim bon lingue international es ti quel es maxim facil por li maxim grand númere de homes. Ma on ne deve obliviar que ti principie ja in ti epoca esset generalmen adoptet. Mem ja in 1896 ti principie del maximum de internationalitá esset li idé comun al colaboratores del revúe Linguist, inter queles trovat se E. de Wahl e Lott (Vide : Couturat, Histoire de la langue universelle, p. 469). 

 

Li ínnatural derivation de Ido. 

 

On save que in 1907, li unesim projecte de Ido esset perlaborat de Sres. Couturat e de Beaufront ; it includet li famosi sistema ultra-logic de derivation proposit de Couturat, quel ha constituet li maxim dangerosi arm in li manus del adversarios del lingue. 

 

Ma Sr. Jespersen nequande fat un objection contra ti invasion nociv del logica in li dominia del lingue. Noi leet completmen li corespondentie de Jespersen a Couturat durant li 7 annus (de 1907 til li morte de Couturat in 1914) : Nequande Sr. Jespersen ha objectet : "Vor systema de derivation ne es conform al leges natural... , on ne posse obligar li homes dir : martelagar, urinifar, adresizar, etc., quande ili es acustomat dir martelar, urinar, adressar, etc. ! In contrari, Sr. Jespersen aprobat sempre ti sistema contrari al psicologie, e in un prospecte de propaganda, il asserte que 'concernent li derivation, Couturat ha tre bon monstrat li via a sequer !! "

 

Ti opinion ne esset ti de E. de Wahl, qui ha sempre, desde li aparition de Ido, combattet ti systema hiper-logic de Couturat. It es mem interessant constatar que li unesim qui ha publicmen monstrat li anti-psicologic base del derivation Couturat es... E. de Wahl ! 

 

In facte, on lee in Progreso, april 1909, ti lineas adressat a Couturat : 

 

"Noi questiona : Esque Sr. Couturat va audaciar leder ti practicmen logic custome de omni popules, que on posse derivar directmen verbes de substantives concret, e 

 

-21-

 

 

 

Comments (0)

You don't have permission to comment on this page.