| 
  • If you are citizen of an European Union member nation, you may not use this service unless you are at least 16 years old.

  • You already know Dokkio is an AI-powered assistant to organize & manage your digital files & messages. Very soon, Dokkio will support Outlook as well as One Drive. Check it out today!

View
 

Cosmoglotta A 104 (sep-oct 1935)

This version was saved 5 years ago View current version     Page history
Saved by Dave MacLeod
on April 18, 2019 at 10:13:07 pm
 

COSMOGLOTTA, sept.-oct. 1935. (Annu XIV.) No 5 (104) 

 

Li cronica apari in li suplement trimestral „INFORMATIONES" 

 

NUMERÓ CONSACRAT AL COMERCIE 

 

Autun 

 

Li cariera comercial 

 

On ha credet durant long que li elite de un nation posse recrutar se solmen in li liberal carieras. In fine on comensa comprender que it deve recrutar se In omni medies e in omni carieras ; on comprende que it es tam nobil e forsan plu invidiabil selecter li comercial cariera u li salarie proportiona se al intensitá del efortie, plu quam li professiones de functionarios, con magri fix salaries, sequet de un povri pension ; on anc comprende que un capitan del negocie, del banca o del 

industrie prende tam mult spacie, fa tam mult servicies e besona tam mult preparation quam un avocate, un poete o un medico ; in fine on comprende que li grand aferes exige remarcabil facultás intelectual e ne vel contentar se con li sicc fructes del altri professiones. 

 

In ti lucta gigantesc u lude se li destine del nationes, li comercie es selectet por luder un role tam capital quam complicat. Li desfacilitás sin númere e sin cessa renascent venit impedir su elan. Li guerre, pro su divisiones e su devastationes ha obligat serchar, crear nov fontes de 

aprovisionament, nov exportadas. It ha inaugurat un era de regulamentation, de prohibition excessiv. It ha provocat li crise del exchanges, li crise del transportes, li crise fiscal, li crise del oficiatu (function) e del labor.

 

(Trad. Fred. Lagnel.) Georges Paillard. 

 

-65- 

 

 

 

LETTRE DE AMERICAN 

 

Inter li numerosi testimonies quel noi continua reciver pri li ínmediat comprensibilitá de Occ., noi cita li sequent, extractet ex un lettre in anglés just recivet. 

Occidental-Union 

Chapelle (Vaud), 

Switzerland, (Svissia). 

 

South Bend, Indiana, 6 sept. 1935. 

 

Gentlemen : 

 

A few days ago I received through the mail some publications relating to interlanguages, and among them was Number 2 of Cosmoglotta-lnformationes. 

 

I had, of course, heard about Occidental, but had never before seen a word written in that language. Many, many years ago, I studied Volapük, and later have given much attention to Esperanto, Ido and Nov-esperanto. I am in no sense a linguist, as such languages as I attempted to learn in my school-days of long-ago were bug-bears to me. However, as a hobby, I have, in later years, greatly enjoyed the "constructed" languages. (Mathematics constituted my favorite studies in school and the logic and regularity of the synthetic languages fascinate me.) 

 

Well, I at once began to try to decipher Occidental from the above-mentioned issue of Cosmoglotta-lnformationes, and to my great astonishment, I found myself able to read it understandigly almost at first sight. Of course I have no idea whatever as to the pronunciation ; and I have not tried to formulate the gramatical rules, nor the exact system of word-derivation. In view of the fact that I retain only the most meager knowledge of what little French and German I acquired in school, and that I know nothing about any other modern language (except the "auxiliary" languages and mother tongue) I was, as you may well imagine, greatly surprised that I could translate the sample of Occidental practically at first sight.

 

While my study of the construction languages has been, and must continue to be, only a hobby, I certainly do want to know more about Occidental ; and that is why I am writing to you... 

W. E. Miller, Lawyer. 

 

Li frigorification del cadavres 

 

Inter li ínnumerabil aplicationes del fri ore artificial, un ex li max recent have quam scop li conservation del cadavres homan, durant li tempore separant li morte del interration. On strax comprende li higienic avantages del procede por li hospitales por li scoles de medicos e por li publica in general. Li cadavres, vice esser conservat in hem, es deposit in salas frigidat, ili es accessibil al publica in excellent conditiones higienic e mem estetic. 

 

Un grand hospital de Rotterdam possede ja un tal frigorific instalation, quel contene duant celules, in quel li reposi sur lettes. 

 

Li frigore es productet in suficentie e un acustic aparate functiona automaticmen quande temperatura eleva se super un cert limite. 

 

-66-

 

 

LI LINGUE CHINÉS

(de S. Schaub)

 

Malgré su simplicitá grammatical, li lingue chinés es tre desfacil a aprender completmen. In prim pro que it existe almen 5 species de dialectes chinés e que parlar un de ili ne possibilisa li comprension del altris. 

 

On di que chinés es simplic pro que on trova in it solmen circa monosíllabes. Ma it es self comprensibil que ti 700 síllabes ne sufice por un popul tam subtil e cultivat quam li popul chinés. In realitá, li accentuation furni li nuancies necessi e complica terribilmen li lingue : Li sam parol posse presentar 6 o 10 senses diferent secun li accentuation, e si il ne vole parlar un barbaric chinés, un Europan deve mastrisar ti accentus, nam, quam di un proverbie chinés : "On 

ne deve saltar ante saver marchar".

 

Vi un exemple : schu (accentu acut long) = libre ; (accentu bass long) = terr-pom ; (decrescent) = manu ; (son projectet con fortie) arbor ; (accentu acut brevi) = matur ; (accentu bass curt) onclo. 

 

Anc un chinese posse confuser ti divers accentus, quo causa sovente miscomprense. On raconta pri to li secuent historiette : Li celebri deessa buddhic del compate, Kon Yim, es representat con 1000 ocules e brasses. Ti filia de rey, di li historie chinés, persequet de su patre, retraet se in un convent. Poy su patre comendat a un sculptor erecter un statue de ella, con brasses e ocules perfect. Ma, si tschen (accentu bass alongat) significa "perfect", tschen (accentu acut alongat) 

have li sens de 1000. Li rey hante mal pronunciat, li sculptor fat su statue in li form indicat plu alt.

 

On posse imaginar li erras fat del Europanes, ye li grand joya del Chineses. Talmen li parol "tschu" pronunciat decrescent significa dómino, durant que li sam parol accentu acut have li sens de svin. 

"Then" con accentu acut long significa ciel, e con accentu bass : agre. It posse do evenir que ti quel vole dir : "Nor Domino quel es in li ciel" di in realitá "Nor svin quel es in li agre". 

 

Li pronunciation presenta ancor mult altri desfacilitás : Li extranos have, por exemple, mult pena far li diferentie inter li sones : s, ts, tsh, sui, tsui e tshui ; schong, tschong e tsch'ong ; talmen que in li confession del peccas, vice dir : "Noi es omnes peccatores", it es facil dir: "Noi 

es omnes trincardes !"

 

Li lingue parlat presenta poc desfacilitás grammatical. It ne existe flexiones. Omni monosíllabes, adjectives, nómines, verbes o adverbies, resta ínvariabil. De to li necessitá cuidar que, por exemple, li acusative precede li dative : talmen on ne deve dir "dona le pane", ma "dona pane a il". 

 

Li scritura chinés ne es composit de lítteres de sam son, it ne es fonetic ; quam in li scritura del ancian Egiptia : a chascun parol coresponde

 

-67- 

 

 

 

un signe diferent, talmen que poc Chineses posse mastrisar completmen ti scritura quel possede circa 44.000 signes.

 

It es evident que in li vive ordinari on ne usa li 44.000 signes del dictionarium imperial : in practica 5 a 6000 signes sufice. Li Bible in su totalité, contene circa 4100 signes. 

 

Mult de ti signes have un orígine explicabil ; ili es un specie de dessin. Talmen li signe por li sole es hodie fig. I quel es un deformation del anteyan fig. 2 ; li lune quel es scrit (fig. 3) esset antey (fig. 4). Li ciffre I es scrit (fig. 5), 2 = (fig. 6) ; 3  = (fig. 7), etc. ; ad supra es scrit (fig. 8)  (antey : fig. 9) ; a bass (fig. 10) (antey fig. 11). 

 

Altri signes es fat per juxtapositiones de idés. Por exemple clar es expresset per fig. 12, format del sole e del lune (vide supra). Confide, fidelitá es expresset per un signe composit de hom e parol : un hom, un parol. Li fig. 13 significa vider (fig. 14 = ocul, fig. 15 = hom). Li fig. 16 significa regardar (fig. 17 manu, e fig. 18 ocul) nam por regardar, on mette li manu súper li ocul. Poc a poc li Chineses augmentat li númere de lor combinationes. Del circa 300 primitiv formes nascet un multitá de signes quel esset 3300 in li annu 200 ante J.-C. ; in li annu I00 pos J.-C., in li dictionarium de Schot Wun, ili esset 9353 ; in li annu 1150, 24.000. Hodie on conta circa 44.500 signes. 

 

Quelc altri exemples caracterisa bon li spiritu del ancian Chineses : Un fémina maritat es scrit per du signes : fémina, e balaye, nam li deve de un marita es tener su hem nett. Un mann es expresset per li signe del agre e del fortie, proque un mann deve consacrar su fortie al labores del agricultura. Li signe (19), quel representa un fémina, intra in mult combinationes nominat... defectes quam li jalusie, li invidie, etc. Plazzante du féminas li un apu li altre : fig. 20, on obtene li parol : querelle ! Li reposa es designat per fig. 21 (tegment) plazzat sur fig. 19. Ma durant que noi, Europanes, vel traducter to per : "On es felici quande un fémina ha intrat sub nor tegment", li Chinese vole dir : "Li reposa es cert si li fémina resta in hem vice babillar con li vicinas". Noi mey admirar, in revancha, li bell pensa contenet in li signe 22 format de aqua (tri 

guttes in levul), de un hom in un cage (fig. 23) e de un vase (fig. 24) 

 

-68- 

 

 

quo significa que li dulcitá consiste in aportar un glass de aqua a un captive. 

 

Li "bonesser", li comfort, es expresset per fig. 25, un tegment, un cordie e un vase, quo significa que on es in li "bon-esser" quande on es sedent sub un tegment, apu un platil bon plenat. 

 

Ma on ne deve obliviar que li extranos deve aprender du lingues totalmen diferent : li dialecte populari e li lingue literari scrit. Ti ultim posse esser comparat a nor mort classic lingues, latin o grec. 

 

SR. H. D. MERMAN, LONDON 

 

Noi have li plesura presentar a nor letor li gravet portret de nor nov colaborator Sr. Akerman de London. Til ante curt témpor, Sr. Akerman esset membre del Academie de Ido e laborat ye un grand dictionarium idic. Un complet studie comparativ bentost pruvat le que sol Occidental reuni li necessi qualitás de naturalitá e regularitá. Hodie, Sr. Akerman composi li grammatica Occ. in anglés. 

 

Un erra de calcul. 

 

On lee in li jurnales que un parte de homes va visitar Italia ho-annu por celebrar li 20-m anniversarie del Latin poet Horatius, quel nascet in annu 65 A. C. Li annu 65 A. C. ; nu it es annu 1935 P. C., e 65 + 1935 20. Bon. 

 

O preferetmen hm ! Esque on posse esser tam cert pri ti aritmetica Lass nos suposir un date, ex. april, in annu 2 A. C., e un altri in april, 2 P. C. Secun li supra metode 2 2 = 4. Nu : 

 

De 2 A. C. til I A. C. ... 1 annu.

De I A. C. til I P. C. ... 1 annu.

De I P. C. til 2 P. C. ... 1 annu. 

 

Total : 3 annus, ne 4. Similmen ho-annu es solmen li 1999-m anniversarie de Horatius. 

 

Li veritá es que, departent de zero (li hipotetic date del nascentie de Cristo), it ha passat 1934 annus e quelc mensus. 

 

Ples notar que noi expresse nor etás secun li passat, ne li venient anniversarie de nor zero, t. e. li die de nor nascentie. 

H. D. Akerman. 

 

-69-

 

 

 

LETTRES COMERCIAL 

composit de Dr Peipers, avocate in Köln 

 

Borkowski Stanislaw 

Varsovia, Tamka 58 

Varsovia, 7 may 1934. 

 

A senior Victor Ahlgren, 

Stortorget 47, 

Stockholm, Svedia 

 

Tre estimat senior, 

 

Yo ha recivet vor adresse per li polonés consulatu in Stockholm. Yo torna me a vu pro li sequent afere : yo intente far un tur de circa 4 semanes tra Svedia e Norvegia, comensante ye circa medie de julí ho-annu. Yo es vegetariano e pro to yo besona un liste de vegetari restaurationes in Svedia e Norvegia. Ples inviar me un tal liste ; yo que yo posse vor amabilitá ye occasion. Yo adjunte 2 respons-cupones por vor postal expenses.

 

Ples accepter antey mi tre cordial mersí e li devoet salutes de vor. 

St. Borkowski.

 

Aage Larssen 

avocate por patentes 

Käbmagergade 15 

Köbenhavn 

 

Köbenhavn, 17 august 1934. 

A sr. Dr. Balog Gyula, avocate por patentes 

Kossuth Lajos-utca 32, 

Budapest LV, Hungaria 

 

Tre estimat senior e colego, 

 

Mi cliente sr. Dahlgren ha inventet un machine por cluder li buxes de conserve ; il ha recivet li patentes in divers landes, per quo, secun li conosset international contractes, il ha obtenet li prioritá de su invention anc in Hungaria. Nu il va solicitar li hungarian patente, e yo peti vos indicar me li total custas con li termines de payament. 

Ples accepter li de vor tre devoet, 

Aage Larssen.

 

Pawel Zankow 

Sofia, UI. Gurko 27 

 

Sofia, 19 junio 1934. 

A senior William Brown, 

47 Threadneedle Street, 

London E. C. 2 

 

Estimat senior,

 

Yo refere a vor anuncia in li filatelistic revúes, e yo peti vos inviar me un de vor colectiones. Vu mey rimborsar li precie, ma yo ne va accepter un colection ye un precie plu alt quam 1 £, e in omni casu, yo reserva me li jure retornar li colection in maximal du semanes pos reception, in sam per rimborsa del summa payat de me, diminuet de vor postal expenses. 

Con alt estima. 

Pawel Zankow. 

 

LI BESA IN LI TUNEL 

 

Li pictor Horace Vernet viageat unvez per ferrovia de Pans a Versaille. Il sedet in medie sur un banco de tri plazzas ; ye chascun láter sedet un anglesa. Il leet li "Petit Parisien", e credente que il ne comprendet anglés, li damas comensat un mocant conversation : "Quo tu pensa pri ti in li medie?" — "Un ínpolit rascale." — "Que e il ne leva se e oferta me li plazza apu te !" — "Il ne es tre charmant." — "No ! Esque tu vel posser imaginar un besa con ti mustache?" 

 

In ti moment ili intrat in un obscurissim tunel. Vernet inclinat se e besat su propri manu — tre audibilmen, e acompaniat de un felici "Ah". Quande ili revenit in luce, il regardat subridente de una al altra... "Esque to esset tu ?" li una questionat. "No, to deve har esset tu?" clamat li altra. Ili presc comensat querellar, quande il tren haltat. 

 

Vernet levat se, e levat su chapel, e dit in anglés : "Adío, senioras — regretabilmen yo probabilmen va nequande saver, qui de vu ha besat me in li tunel." 

trad. l. Federn (Kobenhavn). 

 

-70-

 

 

UN NOV INVENTION COMERCIAL 

 

Li presse europan ha signalat in ultim témpor un nov invention, li tachotypie, quel va revolutionar li customes comercial. Li revúe hollandés "Schoevers Koerier" ha mem consacrat un parte de su numeró de junio 1935 al historie e demonstration de ti novitá. In omni landes on organisa curses ; il existe ja hodie diplom-docentes por instructer li sistema. 

 

Ma to, quo es ancor plu interessant por nos, es que li inventor, Sr. Marius den Outer, es un del unesim partisanes de Occidental, membre de CELIA e nor colaborator. In junio 1928, il publicat in Cosm. un articul anunciant li invention del film parlant. Un poc antey il hat adaptat li stenografie a Occidental sub li nómine de Cosmo-stenografie.

 

Noi es fier posseder in nor ranges un tal celebritá e noi desira a Sr. den Outer li max rapid success por su invention quel es li fructe de circa 7 annus de intens e constant serchas. Nor colaborator, Sr. Peipers, avocat, explica in sequent li essentie del labores de Sr. den Outer. 

Redaction. 

 

1.1 TACHOTYPE 

 

Li modern tecnica ha revoluet in mani relation li metodes transmisser li homan pensada. Per li telefon on posse interchangear li idés mult plu rapidmen quam per lettres, e tra grand distanties, recivent ínmediatmen li response. Malgré to li scritiv transmission va restar preponderant. Ma sur ti dominia on senti li urgent beson de un plu grand rapiditá. On conosse li metode til nu generalmen executet : li chef dicta li lettre, articul etc. a un stenotipista, e ti-ci traducte su stenogramma al ordinari scritura per li scri-machine. Ti metode have grav mancas. It es tre desfacil dictar sin stilistic e substantial erras ; por corecturas (e anc pro mani altri causes, p. ex. telefon) li dictada sovent es interruptet. Por posser continuar, li dictanto sercha un anterior parte, sive por trovar li erra, sive por adnodar li interruptet serie de pensada, sive por reciver li just construction del frase. Ne possente leer self li stenogramma, il deve lassar se releer lu dictat per li stenografista ; ma ella sovent ne posse divinar quel parte li chef desira haver releet, e sovent ella self ne posse leer fluentmen su stenogramma. To trubla denov li dictanto e causa nov erras. Mem si li dictanto self save bon stenografar, e per hasard just ne li sam sistema quel li stenotipista scri, il ne posse leer li stenogramma de ella.

 

Nu, un nov invention va remover ti desfacilitás e causar un ver revolution del metodes in omni burós. Un de nor coidealistes, Sr. Marius den Outer, professor de stenografie in den Haag (Holland), ha fat e elaborat ti invention, sacrificante mult annus de su vive a intensiv prestudies. Su machine, "Tachotype", es un simplificat scrimachine con solmen 27 tastes. Per simultan pression de pluri tastes on scri un tot síllabe sur un linea de un long band de paper, quel avansa 

 

-71-

 

 

automaticmen de un linea pos singul síllabe. Talmen li textu posse esser leet de supra a infra, quam li scritura del Chinesos. Li scritura have un simplificat ortografie, pro li micri númere del disponibil tastes e fingres; li lítteres B, D, G, es reproductet per li combinationes PJ, TJ, CJ. Li arangeament del lítteres es un apartmen genial ovre quel noi va tractar in un altri articul plu tard; ci noi vole dir solmen que li vocales sta in li medie, li consonantes levul e dextri. In fact li essentie

 

(Image: Sr. den Outer in labor (Cliché Schoevers Koerier))

 

de ti invention ne es solmen li solution de un tecnic problema, ma anc de un linguistic.

 

Per ti machine it es possibil obtener in quelc mensus de aprension e exercition un rapiditá de 200, 240, mem 300 síllabes ye minute, do un rapiditá tre rarmen atinget per stenografos de extraordinari capabilitá; rapiditá suficent por scrir omni parlada, ne solmen dictat, ma mem rapidmen parlat negociationes, debattes judiciari, discurses, informationes transmisset per telefon etc.

 

Ultra to, li machine have li grand avantage, que li dictanto posse leer strax lu dictat; do il sempre posse trovar facilmen li loc de un erra o li construction del frase; il posse strax readnodar li

 

-72-

 

 

interruptet fil de pensada, proque il '''vide''' lu scrit. Adver il deve acustomar se un poc a ti apart arangeament del textu de supra a infra, descomposit in síllabes, e li usada de poc regules de ortografie, supra mentionat ; ma il have avan su ocules un textu in regulari latin lítteres, scrit leibil e clar. Li tachotypie usa null abreviationes, queles es índispensabil in li stenografie ; omni parol es scrit, completmen omnicos es clarmen leibil. On comprende que li tachogramma deve esser 

traductet al ordinari scrition sur li scri-machine ; ma anc to es ameliorat just per li clar leibilitá. 

 

Finalmen : li tachotype scri sin claccada ; nul bruida trubla li dictanto ! Li tastes ne es tipat ma solmen presset, similmen al pression de stamp. Laborant sin alcun bruida, li tachotype posse 

esser usat por scrir discurses, negociationes etc. 

 

(Image: Exemple de printation: 3 paroles anglés e 3 paroles francés.)

 

(Disposition del lítteres in tachotype.)

 

Li tastes del tachotype es arangeat talmen que ambi manus resta sempre in li sam position ; du o tri tastes apartene a singul fingre, e un micri curvation o tension del fingre ducte it al just taste. Ti arangeament del tastatura fa it possibil scrir mem in un wagon o auto rapidmen vehiculant ; li machine pesa solmen 2 kg. 

 

On do posse expectar que li tachotypie va vicear li stenografie in un vast mesura. Un grand institute de comercial instruction in Holland "Schoevers", quel have scoles in quar grand cités, ja ha introductet li tachotypie in su programma, e li hollandés organisation del diplomisat instructeros de stenografie ja ha arangeat un exámine pri tachotypie. 

 

Noi gratula nor car coidealist por su bell idé e desira le un grand success. Omni europan lingues posse esser scrit per tachotype, do anc Occidental. 

 

Dr. Peipers, Köln. 

(Omni jures reservat.) 

 

-73-

 

 

ORÍGINE DEL TÉRMINOS MILITARI

 

On ha ja remarcat que li modern militari términos usat in li tot Europa veni principalmen de francés e italian. In german lingues ili esset adoptet in majorité pos li guerre de « triant annus » durant quel li extran armés hat invadet longmen German. Ili viceat li ancian nómines german Heer, Herzog, Harst, Gewalthaufen.

 

Armé, del francés Armée veni de arme, e coresponde al hispan armada. It significa li « potentie armat ».

 

Truppe veni del francés troupe, de sam signification.

 

Companie, francés parol, veni del latin, companium e significa li qualitá de tis quel manja al sam pane.

 

Battallion, del francés bataillon, bataille, e battre. De sam orígine es li parol baterie.

 

Regiment, parol francés, veni de L. regere (reyer) es li unitá de truppe sub li sam comandantie.

 

Infanterie, significant li soldantes eant per ped, expandet se in XVII-im secul. Primitivmen li infanterie esset li soldates gardant li infante, o yun rey, de Hispania.

 

Cavallerie veni del italian cavallo.

 

Artillerie veni del francés e italian. De art, e significa do li artal, tecnic parte del scientie del armé.

 

Cannon, significa un gross canne.

 

Recrute veni del francés recrue, participie passat del verb F. recroître.

 

Soldate, veni del italian soldato, venient del roman parol sold. Un soldo es un micri italian monete. Do un soldato es ti quel es payat per micri monetes.

 

Corporal, del italian caporale, venient de cap (principale). Plu tard ti parol esset changeat a corporale pro similitá a córpore (de armé).

 

Furiero veni del francés fourrage = nutritura.

 

Adjutante veni del francés adjoindre (adjunter) o plu exactmen del participie present de ti verb.

 

Oficiero, del latin officium = oficie.

 

Leutenante del parol francés lieutenant. Lieu = loc; tenant = tenente, ti quel representa.

 

Major es de hispan orígine (mayor = li plu grand).

 

Generale veni del latin generalis. Il es li chef quel have a far ne solmen con un special arm, ma quel ducte unit truppes.

 

Flotte veni del francés parol flotte, quel origina in li nordic parol floti. Ti parol apari in li german Floss e li anglés fleet.

 

Admirale, in francés amiral, italian admirante, veni del arab amir al bahr, li « emir del mare, lago » (emir = prince).

 

-74-

 

PRI LI SUCCESSION DEL PAROLES, PRINCIPALMEN DEL NUMERALES 

 

UN ESSAY con ti titul, scrit de Jacob Wackernagel, li Nestor de linguistica in Basel, bon conosset in li tot munde pro su imens conossenties in presc omni lingues del munde, precipue in li antiqui lingues de India e Europa, trova se in li libre festival, quel esset dedicat al director del Biblioteca del Universitate de Basel in comensa de ti annu*. Li famos erudite ha inrichat li libre per un tre interessant contribution, e li tema es tal, que anc noi mundlinguistes posse profitar de it. 

 

Si on considera li numerales de 11 a 19 e tis de 21 til 99, on vide que li succession del elementes difere in li divers lingues e in li divers epocas. 

 

Li unesim epoca monstra li unenes ante li decenes : L. undecim etc. til septendecim. Ti metode ha conservat se til hodie in li germanic lingues, p. ex. : E. fifteen, D. fünfzehn, til 19. Li autor da quam explication : « Evidentmen ti numeral notion, quel accedet al númere de fingres [to es 10], intrat li prim al conscientie del hom primitiv. » Li unene a li decene posse esser ligat per un copula, p. ex. in Grec : kaí [to es : e].

 

Ti antiqui metode justifica li usation in Occidental del numerales undeci, dudeci, trideci, quardeci, quindeci, sixdeci, setdeci, otdeci, nindeci. 

 

Ja sat temporan fat se sentir un altri tendentie, ti de rendir li númeres plu clar por li calculation. Ti ci causat li anteposition del decen : deci-un, decidu, decitri, ec. 

Un duesim motiv quel posse har favorit ti evolution, es li scrition par lítteres, p, ex. Gr. delta pi por 15. To es ja un anticipation de nor modern mode (o manie ?) de abreviaturas. Per exemple noi ne solmen scri, ma mem pronuncia Sapo vice Sviss Association por Occidental. Li autor anc mentiona li possibilitá que li scrition posse mem 

exercir influentie in li pronunciation ; ti fact posse esser important por nos, e noi deve evitar tal scritiones quel posse suggester un fals pronunciation. In ti sens noi va dever decider poy alternatives quam p. ex. detal'e, detalie o detail, bureau, buro o byro. 

 

Li fact, que in F. por li designation del nómines de reyes o del dies del mensu (ex. : Henri quatre, le quatorze juillet) es usat li cardinales vice li ordinales, es explicat per ti hábitu scrir special signes numeral vice li paroles. do : Henri IV, etc. Ex ti orígine del inversion (decen-unen vice unen-decen) on posse explicar anc li manca del particul copulativ ; tamen quam raritá, anc ci it ocurre, p. ex. che Aristoteles un vez : deka kaí tessara (deci e quar). Li L. esset plu conservativ e mantenet li antiqui form (p. ex. quindecim), ma anc ci ocurre casus contrari : decem et septem, etc. e de ti usation descende li modern romanic, p. ex. It. diciasette, e c. F. dix-huit, ec. It es significativ que rom. lingues usa li ancian formes por 11-16, e li nov por 17 (alcunes 16) til 19. 

 

Un simil evolution ha evenit che li numerales súper 20. Li old schema : unene ante decene, ligat per un copula, p. ex. un e duanti, es viceat per li contrari : duanti-un, ec.

 

Li lingues monstra grand diversità concernent li límite de ti fenomen : E. seque li nov metode ja desde duanti-un, con cert atavismes facultativ : one and twenty til five and twenty. D. conserva li old metode til 99. Súper 100 li du lingues seque li schema modern, con copula (in D. acultativ). In Grec e in L. on trova apu unaltru li succession ascendent (to es li antiqui metode) e li succession descendent (li modern), anc por numerales composit de plu quam du elementes. Ma certmen li antiqui formes (p. ex. Cicero : V et LX et CCC, quin e sixant e tricent) apartene exclusivmen al historie e ne plu posse esser decisiv por un modern mundlingue. 

 

Li germanic e slavic lingues justifica li formes undeci til nindeci. Li romanic lingues justifica li du formes desde 11 til 16, do deciun e undeci til decisix e sixdeci ; e poy decisett, deciott, decinin. Súper 20 solmen D. vel justificar li ascendent metode, do in omni 

---

 

* ) Festschrift Gustav Binz zum 70. Geburtstage am 16. Januar 1935 von Freunden und Fachgenossen dargebracht. Basel 1935. 

 

-75- 

 

 

casu noi prefere : duanti-un, e c. til ninanti nin. Súper cent to es absolut evident. Ma ci, secun li exemple de divers lingues, noi posse intercalar, inter li centene e li númere plu bass, li particul copulativ e : cent e un, ec. du cent e trianti six. Ma to secun arbitrie. Li fenomen del plu o minu fixat succession del paroles es visibil anc exter li numerales, to es, in altri bi- o plurimembral combinationes. Quintilian assumpte un « natural órdine » e da li exemples : viros ac feminas, diem ac noctem, ortum et occasum. Il indica quam explication li notional valor del elementes. Ma in contra on observa que li longore del paroles posse esser ancor plu decisiv. D. wind und wetter, schiff und geschirr, land und leute, krieg und frieden, L. domi belli, domi militiae. 

 

Li sonantie es un altri factor decisiv. Paroles con i precede paroles con a : D. singen und sagen, zittern und zagen. Observar anc li tendentie del líber invention de 

un parol con a suplementant un tal con i, e vice versa : mischmasch, frau kitze, frau katze.

 

Paroles comensant par un labial have li tendentie sequer li altri : D. grund und boden, angst und bange. 

 

Malgré D. tag und nacht, E. day and night, L. diem ac noctem, li succession posse esser contrari : Gr. nyktas te kai hèmar. L. noctesque diesque. Rason : secun li imagination antiqui, li nocte es lu primari. 

 

Noi considera li hom quam coron del creation, e do vel dir : hom e pecude. Tamen Ovidius : pecudesque virosque. Homeros : hippon te kai andron. Noi di : Sol e Luna. Tamen in orient (Assyria, Babylonia) li lune precede li sol in li artistic representationes e anc in li lingue. 

 

Li polit precedentie de feminin ante masculin denominationes es de sat recent orígin. Mem li polit angleses til comensa del 18. secul ne dit ladies and gentlemen, ma gentlemen and ladies.

 

Por terminar, li autor tracta il fenomen del sintactic succession del prim person, to es del designationes por li propri person del parlant. Il da mult exemples precipue 

L., quel monstra, que li procession del 1. person es tre usual. 

 

Quam noi videt in li casu del numerales, noi ancor plu in altri parol-combinationes in Occidental ne posse fixar regules. Li poc exemples queles noi posse prender ex nor literatura, ne sufice por deducter leges. In nor antologie noi trova dir e far, luce e calore, bon e ver, yun e old, partú e sempre (D. immer und überall, to es invers), bell 

e gay, gay e bell, blanc e bell, vitre e felicie (D. glück und glas). 

 

Sin dubita, si noi vel far atention a ti fenomenes, noi vell atinger, ja ex nor solmen 13-annual litteratura, tre interessent resultates. Noi posse esser tre grat al prof. Wackernagel pro har directet nor atention a ti problema. 

Dr Henri NIDECKER (Basel). 

---

 

Li aure in li mares 

 

Pos li labores del prince de Monaco, on save que li volúmine total del aqua del mares es 1320 milliones de cubic metres, quo coresponde a un pesa in tonnes representat per li numeró 138, sequet de 16 zeros. 

 

Chascun tonne contenent medialmen 30 milligrammes de aure, on deducte de to que li aqua del mares contene un total formidabil pesa de 69 milliardes de kilogrammes de aure. 

 

Ti fabulosi quantitá dividet inter 1500 milliones de habitantes del terre, vel procurar a chascun de ili un bloc pesant 46.000 kg. e representant li valore de 690 milliones de francés francs. 

 

Ínfelicimen, li extraction ne posse esser interprendet pro que su custas vel esser superior al valore del precios metalle. 

 

-76- 

 

 

LI JURE DE AUTOR E LI LINGUE INTERNATIONAL 

(Lettre public a un interlinguist) 

 

Car amico : 

Tu moca pri que yo demanda autorisation del autores, quande yo traducte lor articules. Pro que to es un question principial, pri quel in circules mundlinguistic sembla ancor reyer un cert ínclaritá, ples permisser, que yo responde te in public. 

 

Yo ha observat li usu, traducter un scrite sin questionar li autor ; quelcvez on mem omisse su nómin e posi solmen ti del traductor. Afere simplic : yo lee, traducte, invia al amico redactor, il fa printar ; e finit. 

 

In to es nul mal intention, solmen un manca de reflection : anc scrir es un labor, anc un scrite es un merce, anc li scritor have jure disponer pn su ovre, anc il merita su compensation material. 

 

Si ex li butíca de un sapatero tu prende un pare de bottes sin payar, on aresta te pro furte, si on capte te. Si tu posi du ferro-files al conductiones electric extra li electrometre, e talmen fa lucer tui lampe sin payar, tu ne 

« prende un cose ». Tamen li societé de electricitá ne dubita pri qualmen interpretar tui ilumination gratuit. 

 

Li ovre del scritor es un merce ancor plu eteric quam li fortie electric ; ma esque to es un excusa por considerar it quam disponibil a chascun quel desira prender it ? 

 

Noi ne furte, tu di, nam noi es idealistes e ne gania moné per it. 

 

Do: si yo prende li bottes sin payar e porta o vendi les, it es furte ; ma it es action legal, si yo poy dona les a un amico ? Li sapatero va apen accepter ti logica. 

 

Naturalmen yo comprende te. Tu pensa : on ne gania moné ye 

publicationes in gazettes mundlinguistic, e li sense cardinal del permission-demanda es negociar antey pri li distribution del ganie inter autor e traductor. 

 

Ples dir al sapatero, quel alarma li policie : « Yo ne posse payar Vos, anc si Vu vendi me Vor bottes. Pro to Vu ne perdi moné, si yo prende les sin negociar con Vos ». Il va responder : « In ti casu, senior, ples lassar mi bottes. » 

 

On posse in fine dir, que bottes vendi se — in nov statu — solmen un vez, ma un ovre scritori posse esser reproductet multvez, sin que li autor have nov pena per to. 

 

Ti diferentie es solmen formal ; e it ne es noi mund-linguistes, quel decide pri quantvez on deve payar, e quande to sufice, por que nu noi mey usar li ovre gratuitmen. 

 

Ma li motives material-pecuniari, quel for-cade che mundlinguistic gazettes, ne es unic. Anc pro altri motives un autor desira, que on questiona le ante reproducter su articul, e naturalmen on es obligat moralmen e juristicmen acter secun ti desir. 

 

-77- 

 

 

Tal motives posse esser : Forsan li autor ne desira vider su nómin publicat in un cert gazette ; forsan il time deformation de su ovre per un ínperfect traduction, o per un lingue artificial. (Memora, que li mecanistic sistemas de LI ha dat a mult scritores, ne totmen sin jure, un horrore pri li idé de un lingue artificial.) 

 

Forsan hodie su articul, scrit in su yunesse, ne plu plese le, ne plu coresponde a su opiniones interim evolutionat, e il ne desira un reaparition. — Anc inter noi mundlinguistes ya alcunes ha evolutionat lor conviction, e ne plu vel consentir a re-printation de articules ex lor témpor esperantistic. 

 

Nor conossete, quel ha subtenet tui mocada : quo il vel far, si yo vell traductor por Occidental li curs-libre quel il ha scrit por su sistema, si yo vel prender su clichés e far printar it, con o sin su nómin ? Il ne vell questionar ca yo vendi o dona li curses, ma vell evolutionar su opiniones pri li jure de autor con un rapiditá admirabil. Nam si tui can 

morde mi vacca, li afere es altri, quam si mi can morde tui vacca. Tu posse convicter mem li max « liberal » redactor mundlinguistic subitmen pri li natural existentie de un jure de autor, si tu traducte su propaganda-articul, e posi li nómin de tui L. l. — sistema partú, u il ha laudat li sui. Ples far li experiment ; li reaction va esser eloquentissim. 

 

To esset li parte etic-comercial. Li juristic consequenties es plu evident a comprender : 

 

Anc homes minu idealistic quam noi ama traducter o reproducter bon scrites sin payar. Ma autores in general ne es rich, e deve calcular con su centimes. Pro to in quasi omni cultur-landes existe leges por protecter li jures de autor ; e, pos har fat tro mult mal experienties, in mult landes li federation o sindicate del scritores ha in fine etablisset un 

servicie por controlar reproductiones o traductiones furtiv. Mund-linguistic gazettes in general ne have editiones evocant li atention del control-servicie, ma to ne da nos un privilegie. It sufice que li buró de control (o li autor self) per hasard atente, e acusa, e li condamnation a payament es ínevitabil. Yo conosse un casu de un povri e idealistic 

jurnale, quel por su bon scope reproductet un tot roman in continuationes sin payar. Su idealisme fat mal figura in li processu. Traduction o reproduction sin permission es un micri furte, un excusabil furte, un idealistic furte, yes ma un furte tamen. 

 

Do noi consenti, que li unic honest e secur metode por aquisiter scrites de bon autores por li redaction de un mundlinguistic gazette, es demandar li permission del autor. Talmen yo fa, e yo recomanda al altri mundlinguistes far sam. 

 

Li risca, que li permission traducter gratuitmen es refusat, es minimal. Til nu on sempre ha respondet positivmen a mi demandas (retro-francatura !). E li sam autor quel dat permission a mi demanda, forsan vell har colerat pri me e pri Occidental, si il vell har descovrit un traduction non permisset.      Ilmari Federn (Copenhag). 

 

-78- 

 

UN NOV LINGUE INTERNATIONAL ! 

 

Per li statistica on save que medialmen un lingue international nasce chascun mensu. Desde un demí secul ha aparit e... morit circa 600 lingues international. Ma li crise economic del ultim annus havet almen un bon resultate : it asagiat li fabricantes de idiomas artificial, diminuente lor ardore a publicar projectes ínmaturat, sin valore, do destinat a un cert fiasco. 

 

Li ultim de ti lingues, Sona, aparit ho-annu, es composit de un 

angleso, sr. Kenneth Searight. Vi un specimen : 

 

In angles 

An official letter. Sir, I have the honour to inform you that 

the Secretary of State for Foreign Affairs regrets that he is 

unable to consider your offer in the sense suggested. 

 

In Sona 

Kindileni. o hara, mi han da kasatu ua hakaidaleci vi fuada vosi ua nali meka aketu po same ikeni. 

 

In Occidental : Un oficial lettre. Senior, yo have li honor informar vos que li Secretario de State por foren Aferes regreta que il ne posse considerar vor oferta in li sense suggestet. 

 

On constata que Sona es format de paroles completmen inventet, 

secun li arbitrie sol del autor. Pri li vanitá de tal projectes, li linguistes ha sovente epilogat, ma omni consilies es ínutil. 

 

Un grand parte del vocabules del lingues max expandet es ja 

international. To es un precios acquisition, un richesse ínestimabil quel deve servir quam base de un lingue international, ma in vice de to, nor inventores volet absolutmen constructer castelles in li aer e imposir lor fabricationes. Por exemple, francés have quand, italian quando, hispan cuando, portugués quando, rumaman cand. Un tal remarcabil concordantie vel strax monstrar li via a sequer (Occ. : quande), ma Sona vole fortiar nos adopter heri quel existe in nul lingue !! Plu bon vel esser li Esperantic kiam quel almen ne es tam lontan del lingues national ! 

 

In li prefacie de « Sona » sr. Ogden questiona se esque li autor « ha perdit su tempor ». Ho ve ! Far li question es responder it ! 

 

Per comparation del textus, on constata que angles possede ja li 

plupart del paroles trovabil in Occidental, quel es basat sur li internationalitá. Do sr. Searight misconosse su propri lingue matrin. Li internationalitá ne consiste in li destruction prealabil del tresor de chascun nation ! 

 

In li dominia del lingue international noi es partisan del liberalitá e noi protesta contra li strettesse de spíritu de ti Esperantistes quel di: 

 

-79-

 

 

 

Comments (0)

You don't have permission to comment on this page.